اهمیت ایمنی آتش‌سوزی و نقش سیستم‌های اعلام حریق

ایمنی در برابر آتش‌سوزی یکی از مهم‌ترین جنبه‌های مهندسی ساختمان و حفاظت از جان و مال انسان‌ها است. حریق می‌تواند در عرض چند دقیقه گسترش یابد و خسارات جبران‌ناپذیری ایجاد کند. به همین دلیل، سامانه‌های کشف و اعلام حریق در ساختمان‌ها و اماکن عمومی نقش حیاتی در تشخیص به‌موقع آتش و هشدار به ساکنین ایفا می‌کنند. این تجهیزات شامل دتکتورهای دود و حرارت، شستی‌های اعلام حریق، آژیرها، پنل‌های کنترل مرکزی و… هستند که همگی برای کشف سریع نشانه‌های آتش‌سوزی و اعلام اخطار طراحی شده‌اند. با اعلام سریع خطر، افراد می‌توانند تخلیه شوند و اقدامات اطفاء حریق آغاز گردد و این امر به‌طور چشمگیری تلفات جانی و خسارات مالی را کاهش می‌دهد. بر همین اساس، استانداردهای فنی و گواهی‌های معتبر برای تجهیزات اعلام حریق تدوین شده‌اند تا اطمینان حاصل شود این دستگاه‌ها در شرایط واقعی به درستی عمل می‌کنند و قابل اعتماد هستند. در ادامه، دو مورد از مهم‌ترین الزامات در این حوزه – نشان CE اروپا و استاندارد EN54 – را بررسی می‌کنیم و نقش آن‌ها را در صنعت اعلام حریق و بازار ایران توضیح می‌دهیم.

معرفی نشان CE – تاریخچه، تعریف رسمی و نقش آن

نشان CE (مخفف Conformité Européenne به معنای «انطباق اروپایی») یک نشان قانونی است که بر روی بسیاری از محصولات تجاری در اروپا درج می‌شود . این نشان برای اولین بار در سال ۱۹۸۵ در اتحادیه اروپا اجباری شد و هدف آن ایجاد یک سیستم استاندارد یکپارچه در منطقه اقتصادی اروپا (EEA) برای تضمین الزامات ایمنی، بهداشت و حفاظت از محیط‌ زیست در کالاها بود . وجود علامت CE روی هر محصول بدین معناست که تولیدکننده یا واردکننده به صورت رسمی اعلام می‌کند کالای موردنظر با تمامی الزامات اساسی دستورالعمل‌ها و مقررات اتحادیه اروپا در زمینه ایمنی، سلامت و محیط‌ زیست انطباق دارد . به بیان دیگر، محصولی که نشان CE دارد می‌تواند بدون مانع قانونی در تمامی کشورهای منطقه EEA عرضه شود .

نشان CE یک نشان کیفیت خصوصی یا تاییدیه اختیاری نیست، بلکه یک الزام قانونی است و بیانگر رعایت استانداردهای اروپایی می‌باشد . این نشان بر روی گستره‌ی وسیعی از محصولات (بیش از ۲۰ گروه کالایی) از جمله اسباب‌بازی‌ها، لوازم الکتریکی، تجهیزات پزشکی و همچنین محصولات ساختمانی نظیر تجهیزات اعلام حریق الزامی است . از سال 2013 و با اجرایی شدن مقررات محصولات ساختمانی اتحادیه اروپا (CPR, EU 305/2011)، نصب نشان CE برای بسیاری از مصالح و تجهیزات ساختمانی اجباری شد . برای مثال در صنعت اعلام حریق، تمامی دستگاه‌های کشف و اعلام حریق که در بازار اروپا عرضه می‌شوند باید نشان CE داشته باشند تا نشان دهد الزامات ایمنی و عملکردی تعیین‌شده را برآورده می‌کنند .

تعریف رسمی CE: بر اساس منابع رسمی اتحادیه اروپا، حروف CE دلالت می‌کند که یک محصول «برای اهداف ایمنی، سلامت و حفاظت محیط زیست» مورد ارزیابی قرار گرفته و با مقررات مربوطه انطباق دارد . این علامت تضمین می‌کند که محصول فارغ از کشور مبدأ می‌تواند آزادانه در بازار اروپا توزیع شود . توجه مهم این است که نشان CE گواهینامه یا مهر تأیید کیفیت از طرف یک سازمان خاص نیست، بلکه بیانیه‌ی سازنده است مبنی بر اینکه محصول تمامی استانداردهای هماهنگ‌شده‌ی اروپایی را رعایت کرده است . البته برای برخی محصولات (از جمله تجهیزات اعلام حریق) سازنده مجاز نیست رأساً این انطباق را تأیید کند و حضور طرف ثالث الزامی است که در ادامه توضیح می‌دهیم.

نقش حقوقی و تجاری CE: داشتن نشان CE برای ورود کالا به بازار اتحادیه اروپا یک ضرورت قانونی است . عدم وجود CE روی محصولاتی که در قوانین اروپا مشمول هستند، به معنی ممنوعیت فروش آن‌ها در اتحادیه است . از نظر تجاری نیز، نشان CE یک مزیت محسوب می‌شود زیرا نشان می‌دهد محصول مطابق استانداردهای اروپایی تولید شده است و بسیاری از خریداران در سراسر جهان این نشان را به‌عنوان معیاری از ایمنی و مطابقت پذیرفته‌اند . حتی در کشورهایی خارج از اتحادیه اروپا، اغلب محصولات دارای CE به دلیل همین انطباق با استانداردهای سخت‌گیرانه، از نظر مشتریان معتبرتر قلمداد می‌شوند. برای تولیدکنندگان نیز اخذ CE امکان دسترسی آزاد به بازار بزرگ اروپا را فراهم می‌کند و رقابت‌پذیری محصول را افزایش می‌دهد .

از منظر تاریخی، هدف از معرفی CE کاهش موانع تجاری بین کشورهای اروپایی از طریق یکسان‌سازی الزامات فنی بود. امروز نشان CE تبدیل به یک نماد جهانی انطباق شده است؛ به‌طوری‌که بسیاری از محصولات تولیدی چین، ترکیه و سایر کشورهای آسیایی که مطابق استانداردهای اروپا تولید می‌شوند نیز این نشان را دارند و در بازارهای بین‌المللی عرضه می‌گردند . این گستردگی، شناخت CE را حتی برای افرادی که مستقیماً با بازار اروپا آشنا نیستند آسان کرده است.

در جمع‌بندی این بخش، نشان CE تضمین می‌کند که تجهیز اعلام حریق یا هر محصول مشمول دیگر، حداقل الزامات ایمنی و عملکردی تعیین‌شده توسط اتحادیه اروپا را داراست و وجود این نشان برای عرضه قانونی در اروپا اجباری است . اما پرسشی که مطرح می‌شود این است که این الزامات دقیقاً چه هستند؟ در حوزه اعلام حریق، پاسخ این پرسش را استاندارد مهمی به نام EN54 مشخص می‌کند که در بخش بعد تشریح شده است.

استاندارد EN54 – بخش‌ها، کاربردها و جایگاه آن در صنعت اعلام حریق

استاندارد EN54 مجموعه‌ای جامع از استانداردهای اروپایی (European Norm) در زمینه‌ی سیستم‌های کشف و اعلام حریق است . این استاندارد، که توسط کمیته استانداردسازی اروپا CEN تدوین و تصویب شده ، الزامات فنی، روش‌های آزمون و معیارهای عملکرد را برای هر یک از اجزای سیستم اعلام حریق تعیین می‌کند. به عبارتی EN54 مشخص می‌کند که دتکتور دود یا حرارت، آژیر، پنل کنترل، شستی اعلام و سایر اجزای یک سیستم اعلام حریق چه ویژگی‌هایی باید داشته باشند و چگونه باید در آزمایشگاه آزموده شوند تا اطمینان حاصل شود که در شرایط واقعی حریق به‌درستی عمل می‌کنند .

اجزای استاندارد EN54: استاندارد EN54 به بخش‌های متعددی (پارت‌ها) تقسیم می‌شود که هر کدام مربوط به یک تجهیز یا جنبه خاص از سیستم اعلام حریق هستند . برای مثال:

• EN 54-1 شامل تعاریف و واژگان کلی مورد استفاده در سایر بخش‌ها است .
• EN 54-2 مربوط به پنل کنترل و نشانگر سیستم (تابلو کنترل مرکزی اعلام حریق) است .
• EN 54-3 مربوط به آژیرهای اعلام حریق (آژیر صوتی) است .
• EN 54-4 الزامات منبع تغذیه سیستم‌های اعلام حریق را مشخص می‌کند .
• EN 54-5 در مورد دتکتورهای حرارتی نقطه‌ای (آشکارسازهای حرارت) است .
• EN 54-7 در مورد دتکتورهای دودی نقطه‌ای (آشکارسازهای دود اپتیکال یا یونیزاسیون) است .
• EN 54-10 مربوط به دتکتورهای شعله است .
• EN 54-11 برای شستی‌های اعلام حریق دستی (Manual Call Points) کاربرد دارد .
• EN 54-12 دتکتورهای دود خطی (بیم دتکتورها) را پوشش می‌دهد .
• EN 54-13 به ارزیابی سازگاری و یکپارچگی سیستم (همخوانی اجزای مختلف با هم) می‌پردازد. (این بخش تاکنون در سطح مقررات اروپا اجباری نشده است ).
• EN 54-20 برای دتکتورهای مکنده هوا (سیستم‌های Aspirating) است .
• EN 54-23 مربوط به وسایل اعلان حریق دیداری (آژیرهای نوری یا فلاشر) است .
• EN 54-24 برای بلندگوهای سیستم صوتی اعلام حریق (در سیستم‌های هشدار صوتی) تدوین شده است .
• EN 54-25 به تجهیزات اعلام حریق بی‌سیم و الزامات ارتباط رادیویی می‌پردازد .

علاوه بر موارد بالا، بخش‌های دیگری نیز وجود دارند (تا EN 54-28 و EN 54-29 برای دتکتورهای چندمنظوره ترکیبی دود و حرارت ) که هر یک حوزه مشخصی را پوشش می‌دهند. بنابراین EN54 دربرگیرنده تقریبا تمامی اجزای ممکن در یک سیستم اعلام حریق استاندارد است و مرجع اصلی تولیدکنندگان برای طراحی و تست این محصولات به‌شمار می‌آید .

اجباری بودن و تفاوت با سایر استانداردها: استاندارد EN54 در اتحادیه اروپا یک استاندارد الزامی (Mandatory) است . طبق مقررات محصولات ساختمانی اروپا (CPR)، تمامی تجهیزات کشف و اعلام حریق که در اروپا فروخته می‌شوند باید مطابق استاندارد EN54 و توسط یک نهاد تاییدشده گواهی شوند . تنها در صورت تطابق با EN54 است که محصول می‌تواند نشان CE را دریافت کند و به صورت قانونی در اتحادیه اروپا عرضه شود . به عبارتی دیگر، در حوزه اعلام حریق، استاندارد EN54 پایه فنی اخذ نشان CE است و بدون رعایت آن CE معنایی نخواهد داشت . این نکته تفاوت CE را با برخی تاییدیه‌های اختیاری مشخص می‌کند: CE الزام قانونی است که باید بر اساس EN54 کسب شود، در حالی که تاییدیه‌های دیگر (مثلاً نشان‌های آزمایشگاه‌های خاص مانند UL یا VdS) اختیاری هستند و جایگزین CE نمی‌شوند .

در خارج از اروپا نیز EN54 به‌عنوان یک استاندارد معتبر شناخته شده است و بسیاری از کشورها در خاورمیانه، آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین تجهیزات مطابق EN54 را در مناقصات و پروژه‌های خود الزامی یا ترجیحی می‌دانند . البته در ایالات متحده و برخی مناطق دیگر، استانداردها و تاییدیه‌های متفاوتی مانند UL (Underwriters Laboratories) یا NFPA وجود دارد. اما جایگاه EN54 در صنعت اعلام حریق جهانی به گونه‌ای است که دو قطب استانداردی عمده شکل گرفته: استانداردهای اروپایی (EN54 و تاییدیه‌های وابسته به آن مانند LPCB، VdS، etc.) و استانداردهای آمریکای شمالی (UL, FM و کدهای NFPA). هر کدام از این‌ها الزامات مشابهی در جهت عملکرد مطمئن تجهیزات دارند، ولی روش آزمون و جزئیات فنی‌شان متفاوت است. به عنوان مثال، یک دتکتور دودی ممکن است هم‌زمان مطابق EN54-7 و استاندارد UL 268 طراحی و گواهی شود تا بتوان آن را هم در بازار اروپا و هم آمریکا عرضه کرد.

خلاصه: استاندارد EN54 ستون فقرات تضمین کیفیت و عملکرد در صنعت اعلام حریق اروپا است. این استاندارد با جزئیات دقیق خود اطمینان می‌دهد که تجهیزات اعلام حریق در شرایط آتش‌سوزی واقعی قابل اعتماد و موثر باشند. در بخش بعد خواهیم دید که اخذ نشان CE برای تجهیزات اعلام حریق عملاً مستلزم طی کردن فرآیند ارزیابی طبق EN54 است و چگونه این روند انجام می‌شود.

فرآیند دریافت نشان CE برای دتکتورهای اعلام حریق (ارتباط با آزمون EN54، نقش NB و DoP)

گرفتن نشان CE برای یک دتکتور دود، حرارت یا هر تجهیز اعلام حریق مشمول، فرآیندی دقیق و چندمرحله‌ای است که باید مطابق مقررات اتحادیه اروپا (CPR) انجام گیرد. در این بخش، مراحل اصلی این فرآیند و اصطلاحات مرتبط را توضیح می‌دهیم:

مرحله 1: تشخیص شمول محصول در استانداردهای هماهنگ‌شده – تولیدکننده ابتدا باید تعیین کند که محصولش تحت کدام استاندارد هماهنگ‌شده اروپایی قرار می‌گیرد. برای دتکتورهای اعلام حریق، استانداردهای هماهنگ‌شده همان بخش‌های مربوطه از EN54 (مثلاً EN54-7 برای دتکتور دود نقطه‌ای، EN54-5 برای دتکتور حرارتی، EN54-3 برای آژیر و … یا EN14604 برای هشداردهنده‌های دود مستقل خانگی) هستند . از جولای ۲۰۱۳ به بعد، طبق مقررات CPR، اگر یک محصول تحت پوشش استاندارد harmonised (هماهنگ‌شده) باشد، اخذ CE برای آن اجباری است و باید مطابق آن استاندارد ارزیابی شود . بنابراین سازنده اعلام حریق می‌داند که مثلاً برای فروش یک دتکتور دود در اروپا باید الزامات EN54-7 را رعایت کند.

مرحله 2: آزمایش‌های نوعی (Type Testing) توسط نهاد اعلان‌شده – در حوزه محصولات اعلام حریق، ارزیابی انطباق نمی‌تواند صرفاً توسط خود تولیدکننده انجام شود. بر اساس CPR، سیستم ارزیابی و تایید ثبات عملکرد برای این محصولات سیستم 1 تعریف شده که مستلزم مشارکت یک نهاد اعلان‌شده (Notified Body) است . Notified Body یک سازمان مستقل (آزمایشگاه یا مؤسسه بازرسی معتبر) است که توسط کمیسیون اروپا برای ارزیابی محصول بر اساس استانداردهای harmonised منصوب شده است . گام بعدی این است که تولیدکننده با یکی از این N.B‌ها قرارداد ببندد تا محصول را آزمون کند. آزمایشگاه‌های مشهور در اروپا برای تست EN54 عبارتند از مثلاً LPCB در انگلستان، VdS در آلمان، EVPU در اسلواکی، Applus+ Lab در اسپانیا، CNPP در فرانسه و ده‌ها آزمایشگاه دیگر که در فهرست Notified Bodyهای اتحادیه اروپا ثبت شده‌اند . این مراکز، تجهیزات را طبق روش‌های آزمون استاندارد EN54 مربوطه بررسی می‌کنند؛ برای نمونه یک دتکتور دودی از نظر حساسیت به دود، مقاومت در برابر دمای بالا و پایین، رطوبت، جریان هوا، تداخل الکترومغناطیسی، هشدارهای کاذب و غیره مطابق بندهای EN54-7 تست می‌شود . همچنین یک سری آزمون‌های شرایط محیطی (شوک و لرزش، خوردگی، پایداری الکتریکی و …) بر اساس استاندارد انجام می‌گردد . محصول باید تمامی این آزمون‌ها را با موفقیت پشت سر بگذارد (به اصطلاح Pass کند) تا گواهی انطباق بگیرد.

در کنار آزمون‌های عملکردی، بازرسی خط تولید و کنترل کیفی کارخانه نیز بخش دیگری از سیستم ارزیابی است . به این معنی که N.B علاوه بر تست نمونه‌های محصول، از کارخانه سازنده بازدید می‌کند (ابتدا و سپس به‌صورت ادواری) تا اطمینان یابد کنترل کیفیت تولید در طول زمان برقرار است و تمامی محصولات تولیدی با نمونه‌ی آزمون‌شده مطابقت دارند . این مرحله را ارزیابی و تأیید پیوستگی عملکرد (AVCP) می‌نامند که تضمین می‌کند محصول همواره در یک سطح کیفی ثابت باقی می‌ماند.

پس از تکمیل آزمون‌ها و بازرسی‌ها، در صورت موفقیت محصول، Notified Body مربوطه یک گواهی انطباق صادر می‌کند که نشان می‌دهد محصول با بخش‌های مربوطه EN54 مطابقت دارد . برای مثال، گواهی ممکن است عنوان “Certificate of constancy of performance – EN54-7: Smoke detector” داشته باشد. برخی مؤسسات مانند LPCB علاوه بر صدور گواهی CE، اجازه استفاده از نشان اختصاصی خود را نیز می‌دهند که بر روی محصول درج شود و در لیست آنلاین آن‌ها (مثلاً سایت RedBookLive) قابل رهگیری است . شکل زیر نمونه‌ای از یک گواهینامه‌ی صادره توسط LPCB را نشان می‌دهد که تطابق یک آژیر اعلام حریق را با استاندارد EN54-3 تأیید می‌کند (Certificate LPCB برای یک آژیر) :

نمونه‌ای از گواهی تأیید محصول توسط موسسه LPCB بریتانیا که نشان می‌دهد یک آژیر اعلام حریق ساخت شرکت Horing Lih تایوان، الزامات استاندارد EN54-3 (آژیرهای حریق) را برآورده کرده است. این گواهی به سازنده اجازه می‌دهد نشان LPCB را علاوه بر CE استفاده کند. توجه کنید که در پایین گواهی به استاندارد EN54-3:2001+A1:2002+A2:2006 اشاره شده است و شماره گواهی (Certificate No. 506e) و مرجع UKAS ذکر گردیده است.

مرحله 3: صدور اعلامیه عملکرد (DoP) توسط تولیدکننده – پس از دریافت گواهی آزمایشگاه، تولیدکننده باید یک Declaration of Performance – اعلامیه عملکرد تهیه کند . در این سند رسمی، سازنده جزئیات محصول، کاربرد مورد انتظار آن، استاندارد فنی ملاک (مثلاً EN54-7) و ویژگی‌های اساسی و عملکرد اندازه‌گیری‌شده را قید می‌کند . برای نمونه، در DoP یک آشکارساز دود ممکن است درج شود که حساسیت دستگاه، محدوده دمای کاری، سطح صدای هشدار و سایر شاخص‌های عملکردی مطابق بندهای استاندارد EN54 به دست آمده‌اند. همچنین شماره گواهی صادره توسط NB و نظام ارزیابی (که سیستم 1 است) در DoP ذکر می‌شود . این اعلامیه باید مطابق پیوست III مقرره CPR تهیه و توسط مدیر مسئول شرکت امضا شود و در صورت درخواست مقامات، ارائه گردد . عملاً DoP خلاصه‌ای از تعهد سازنده به عملکرد محصول طبق استاندارد است.

مرحله 4: الصاق نشان CE روی محصول – اکنون که تمامی مدارک فنی مهیا شد، تولیدکننده می‌تواند نشان CE را بر روی محصول خود الصاق کند. طبق مقررات، علامت CE باید به صورت واضح، خوانا و پایدار روی بدنه محصول یا پلاک مشخصات آن نصب شود . علاوه بر حروف “CE”، در محصولات ساختمانی معمولاً چهار رقم شناسه Notified Body مربوطه نیز کنار این حروف درج می‌شود (مثلاً CE 1234) که نشان می‌دهد یک NB با کد ۱۲۳۴ در فرآیند ارزیابی مشارکت داشته است . همچنین اطلاعاتی نظیر شماره مرجع DoP (بر اساس ماده 9(2) مقرره) باید پس از CE ذکر گردد . برای تجهیزات کوچک که فضای کافی ندارند، این اطلاعات می‌تواند روی بسته‌بندی یا دفترچه همراه بیاید . از این مرحله به بعد، محصول رسماً دارای نشان CE است و می‌تواند آزادانه در بازار اتحادیه اروپا فروخته شود .

شایان ذکر است که برای محصولات الکترونیکی از قبیل دتکتورهای حریق، علاوه بر مقررات CPR/EN54، رعایت سایر دستورالعمل‌های مرتبط نیز ممکن است الزامی باشد – از جمله دستورالعمل EMC (تطابق الکترومغناطیسی) و دستورالعمل RoHS (محدودیت مواد خطرناک) . بنابراین، تولیدکننده باید در Technical Documentation خود شواهد رعایت آن‌ها (مثل گزارش آزمون EMC و عدم استفاده از سرب و کادمیوم بیش از حد مجاز) را نیز بگنجاند. با این حال، نکته کلیدی در زمینه بحث ما این است که گذر از آزمون‌های EN54 و صدور گواهی توسط NB هسته مرکزی فرآیند CE برای تجهیزات اعلام حریق است .

برای جمع‌بندی این بخش، جدول زیر مراحل اصلی دریافت CE برای یک محصول اعلام حریق را در برابر اقدام متناظر برای انطباق با استاندارد EN54 نشان می‌دهد:

(جدول: مقایسه مراحل کلیدی اخذ نشان CE و تطابق با استاندارد EN54 برای تجهیزات اعلام حریق. همان‌طور که ملاحظه می‌شود، بسیاری از مراحل هم‌پوشانی دارند زیرا آزمون EN54 بخش اصلی فرآیند CE برای این محصولات است.)

با تکمیل مراحل فوق، یک تجهیز اعلام حریق عملاً دارای گواهی‌نامه CE مبتنی بر استاندارد EN54 خواهد بود و علاوه بر اجازه قانونی فروش در اروپا، از حیث فنی نیز تأییدشده محسوب می‌شود. در بخش بعد، به وضعیت اجرای این استانداردها و گواهی‌ها در بازار ایران می‌پردازیم.

 کاربرد استانداردهای CE و EN54 در بازار ایران – مناقصات، آتش‌نشانی‌ها و مقررات ملی

در کشور ایران، هرچند نشان CE به‌صورت مستقیم الزام قانونی داخلی نیست (زیرا CE یک چهارچوب مقرراتی اروپایی است)، اما در عمل طی دو دهه اخیر به‌شدت مورد توجه کارفرمایان، مشاوران و سازمان‌های مسئول قرار گرفته است. بسیاری از پروژه‌های ساختمانی و صنعتی در ایران – به ویژه آن‌هایی که تجهیزات را از منابع خارجی تأمین می‌کنند – در اسناد مناقصه یا الزامات فنی خود قید می‌کنند که تجهیزات اعلام حریق باید دارای گواهی‌ها و استانداردهای معتبر بین‌المللی باشند. منظور از این گواهی‌های معتبر معمولاً همین CE/EN54 و یا تاییدیه‌های مطرح دیگر مانند UL (استاندارد آمریکا) و FM  است . در واقع برای بسیاری از کارشناسان ایمنی و سازمان‌های آتش‌نشانی شهری در ایران، داشتن چنین تاییدیه‌هایی ملاک قابل قبول بودن استفاده از یک محصول اعلام حریق در ساختمان‌ها است . به بیان ساده، تجهیزات اعلام حریقی که تاییدیه‌های ملی یا بین‌المللی معتبر نداشته باشند، عملاً غیرقابل استفاده تلقی می‌شوند یا حداقل به سختی مورد تایید بازرسین قرار می‌گیرند .

نقش CE در مناقصات: در بسیاری از اسناد مناقصه دولتی و خصوصی مشاهده می‌شود که شرط داشتن نشان CE یا گواهی EN54 برای تجهیزات اعلام حریق الزام شده است. دلیل این امر نبود یک نظام جامع ارزیابی کیفیت داخلی برای این تجهیزات تا چندی پیش بوده است؛ لذا کارفرمای ایرانی با طلب CE، عملاً می‌خواهد اطمینان یابد محصولی که می‌خرد از آزمون‌های استاندارد عبور کرده است و کیفیت قابل قبول دارد. نشان CE به عنوان نشان انطباق اروپایی این اطمینان را می‌دهد که محصول مطابق استانداردهای ایمنی اروپاست . البته همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، CE به تنهایی باید همراه با استاندارد مربوطه سنجیده شود (CE معتبر مستلزم EN54 است). در عمل نیز برخی مناقصات مستقیماً عبارت «دارای استاندارد EN54 و CE» را با هم ذکر می‌کنند. حتی در تبلیغات شرکت‌های واردکننده تجهیزات اعلام حریق در ایران دیده می‌شود که بر داشتن استاندارد EN54 و مارک CE تاکید می‌کنند – زیرا این یک امتیاز رقابتی محسوب می‌شود که خیال مشتری را راحت می‌سازد.

رویکرد سازمان‌های آتش‌نشانی و قانون‌گذاران: سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی در شهرهای بزرگ (مانند تهران، اصفهان، مشهد و …) معمولاً در دستورالعمل‌های فنی خود ارجاع به استانداردهای معتبر جهانی داده‌اند. برای مثال، سازمان آتش‌نشانی تهران در راهنمای ایمنی ساختمان‌ها توصیه کرده است طراحی و اجرای سیستم اعلام حریق بر اساس استانداردهای بین‌المللی نظیر BS5839 انگلستان یا EN54 اروپا انجام شود . این بدان معناست که نقشه‌ها و تجهیزات اگر مطابق یکی از این استانداردهای شناخته‌شده باشند، از نظر آن سازمان قابل قبول خواهند بود. همچنین در چک‌لیست‌های تایید نهایی سیستم‌های اعلام حریق، مأموران آتش‌نشانی معمولاً از مجریان می‌خواهند مدارک فنی تجهیزات از جمله گواهی‌های آزمایشگاهی یا استانداردهای کسب‌شده را ارائه دهند. داشتن صفحات مشخصات (Datasheet) که روی آن اشاره به استاندارد EN54 شده یا کپی گواهینامه CE محصول (مثلاً Certificate of Conformity یا DoP) امتیاز بزرگی برای تأییدیه آتش‌نشانی محسوب می‌شود.

جمع‌بندی اثر در ایران: می‌توان گفت در ایران نشان CE و استاندارد EN54 به یک زبان مشترک بین مشاوران و تامین‌کنندگان تبدیل شده‌اند تا درباره کیفیت و ایمنی تجهیزات اعلام حریق اطمینان حاصل کنند. هرچند ممکن است قوانین ملی مستقیماً اجباری به CE نداشته باشند، اما رویه بازار و خواسته نهادهای مسئول چنین فضایی را ایجاد کرده که عملاً بدون این تاییدیه‌ها امکان فروش گسترده تجهیزات اعلام حریق وجود ندارد. از سوی دیگر، تولیدکنندگان داخلی نیز برای رقابت با برندهای خارجی به سمت اخذ این استانداردها رفته‌اند تا هم در بازار ایران و هم شاید در صادرات منطقه‌ای، حرفی برای گفتن داشته باشند. در کل، حضور استانداردهای معتبر مانند EN54 یک سپر اطمینان برای مصرف‌کنندگان ایرانی است تا بدانند سیستم‌های ایمنی که در ساختمان خود به‌کار می‌برند در مواقع اضطراری عملکرد درستی خواهند داشت.

6. تفاوت محصول دارای CE

بدون EN54

 با محصول دارای هر دو (CE + EN54)

از آن‌جایی که در بخش‌های قبل اهمیت همراهی CE و EN54 را شرح دادیم، این سوال پیش می‌آید که آیا ممکن است محصولی نشان CE داشته باشد ولی مطابق EN54 نباشد؟ جواب کوتاه این است: در حوزه اعلام حریق، چنین چیزی یا معتبر نیست یا حاصل سوءتفاهم در مفهوم CE است. با این حال، در عمل ممکن است مواردی پیش بیاید که نیاز به دقت خریداران دارد. در این بخش تفاوت یک محصول صرفاً دارای CE با محصولی که واقعاً مطابق EN54 نیز هست را بررسی می‌کنیم و نکاتی برای تشخیص اصالت گواهی‌ها ارائه می‌دهیم.

CE بدون EN54 به چه معناست؟ یک دستگاه اعلام حریق که نشان CE را یدک می‌کشد اما آزمون EN54 نداده، احتمالاً یکی از حالات زیر را دارد:

• محصول تحت یک دیرکتیو دیگر CE علامت‌گذاری شده است: برای مثال شاید تولیدکننده فقط انطباق با دستورالعمل EMC یا دستورالعمل ولتاژ پایین (LVD) را اعلام کرده و نشان CE را بر آن اساس الصاق کرده است، بدون اینکه به مقوله عملکرد در برابر آتش توجهی شده باشد. این در حالی است که برای فروش به عنوان “دتکتور حریق”، دستورالعمل اصلی CPR/EN54 است و عدم رعایت آن از نظر قانونی تخلف محسوب می‌شود . گاهی برخی سازندگان سودجو ممکن است از عدم آگاهی مشتری سوءاستفاده کنند و صرف داشتن علامت CE (مثلاً بابت انطباق الکتریکی) را القاءکننده کیفیت در کشف حریق جلوه دهند، در حالی که چنین CE‌ای برای کاربرد اعلان حریق اعتبار ندارد.

• محصول به صورت خوداظهاری اشتباه نشان CE گرفته است: طبق قوانین اروپا، نصب CE بر محصولی که مشمول مقررات نیست یا بدون رعایت الزامات صورت گیرد ممنوع است . با این حال، مواردی دیده شده که برخی تجهیزات (به ویژه تولیدات وارداتی از کشورهای شرق آسیا) نشان CE تقلبی یا خوداظهاری غیرقانونی دارند. یعنی روی کالا مارک CE حک شده ولی هیچ Declaraion of Performance واقعی یا گواهی NB پشتوانه آن نیست. چنین کالایی ممکن است در نگاه اول شرایط مناقصه (داشتن CE) را ظاهراً erfüllen کند، اما در واقع از استاندارد لازم برخوردار نیست و در تست واقعی ممکن است مردود شود.

• محصول استانداردی جایگزین را رعایت کرده است: برای مثال یک دستگاه شاید گواهی UL آمریکا داشته باشد و سازنده ادعا کند کیفیت بالایی دارد و با همان اطمینان وارد اروپا شده و نشان CE (احتمالاً به طور غیررسمی) دریافت کرده است. اما باید توجه داشت که UL معادل رسمی EN54 نیست و تا زمانی که فرآیند NB اروپا طی نشود، CE معتبر نخواهد بود. البته در ایران برخی خریداران ممکن است تاییدیه UL/FM را همسنگ یا حتی برتر از EN54 بدانند (چرا که UL قدمت طولانی دارد)، اما از منظر تطابق با قوانین اروپا، UL جای CE را نمی‌گیرد .

در مقابل، محصولی که هم CE دارد و هم EN54 (یعنی CE اخذشده مبتنی بر آزمون EN54 است) نشان‌دهنده یک تجهیز قابل اطمینان و تاییدشده برای اعلام حریق است. این محصول تمامی ارزیابی‌های سخت‌گیرانه را پشت سر گذاشته و سازنده آن رسماً تعهد عملکرد داده است . استفاده از چنین تجهیزی در پروژه‌ها، اطمینان خاطر زیادی به همراه دارد چرا که احتمال نقص عملکرد آن بسیار پایین آمده و اگر هم مشکلی وجود داشته باشد، اطلاعات عملکردی آن شفاف و مستند است. از دید یک خریدار حرفه‌ای، صرف مشاهده لوگوی CE کافی نیست؛ بلکه باید مستندات پشتوانده آن بررسی شود . موارد مهم برای بررسی توسط خریداران و کارشناسان عبارتند از:

• درخواست کپی گواهی آزمون یا گواهی انطباق محصول از فروشنده: یک فروشنده معتبر باید بتواند گواهی NB (مثلاً گواهی LPCB، VdS، Intertek و…) را ارائه دهد که در آن نام محصول و استاندارد EN54 مربوطه ذکر شده باشد. وجود چنین سندی تأیید می‌کند که CE ادعاشده واقعی است.

• بررسی Declaration of Performance (اعلامیه عملکرد): این سند معمولاً توسط سازنده ارائه می‌شود. در آن باید شماره استاندارد harmonised (مثلاً EN54-5:2017) و شماره NB ذکر شده باشد . همچنین مشاهده کنید که آیا DoP توسط شخص مسئول شرکت امضا و تاریخ شده است. عدم وجود DoP معتبر، زنگ خطریست که شاید CE ادعایی پایه و اساسی نداشته باشد.

• کنترل کد چهاررقمی NB کنار علامت CE: هر NB معتبر یک کد دارد که در وب‌سایت کمیسیون اروپا (NANDO database) ثبت شده است . برای مثال کد 0832 مربوط به LPCB (BRE Global) در انگلستان است، 0036 مربوط به VdS آلمان، 0051 مربوط به IMQ ایتالیا و … . اگر محصولی CE دارد با یک کد چهاررقمی، می‌توان آن کد را در سایت اتحادیه اروپا جستجو کرد و دید آیا آن NB در زمینه اعلام حریق صلاحیت دارد یا خیر. وجود یک NB ناشناخته یا غیروابسته، می‌تواند نشانه CE نامعتبر باشد.

• مراجعه به لیست‌های عمومی تاییدیه: اکثر مؤسسات صادرکننده گواهی (مثل LPCB, VdS, UL) لیست محصولات تأییدشده را در پایگاه داده آنلاین منتشر می‌کنند  . خریدار می‌تواند با مراجعه به این سایت‌ها (مثلاً RedBookLive برای LPCB ) و جستجوی مدل یا نام تجاری تجهیز، از صحت گواهی مطمئن شود  . اگر نام محصول در هیچ‌یک از این لیست‌ها یافت نشد اما فروشنده ادعای داشتن تاییدیه می‌کند، باید با احتیاط برخورد کرد.

بطور خلاصه، محصول دارای CE بدون EN54 یک ادعای ناقص و گمراه‌کننده است زیرا عملکرد حیاتی آن تأیید نشده؛ در حالی که محصول دارای CE+EN54 از هر دو جنبه قانونی و فنی تاییدشده و آماده استفاده مطمئن است. اهمیت این تمایز برای خریداران به ویژه در ایران زیاد است، زیرا موارد سوءاستفاده از نشان CE دیده شده و تنها با بررسی دقیق مدارک می‌توان از اصالت کالا مطمئن شد. پیشنهاد می‌شود همیشه از فروشندگان بخواهید گواهی اصل NB یا شماره DoP را ارائه کنند و خودتان نیز در منابع رسمی صحت آن را وارسی کنید.

7. مستندات نمونه، تصاویر گواهی‌ها و منابع رسمی پیشنهادی

برای درک بهتر اسناد و فرآیندهای ذکرشده، در این بخش به چند نمونه تصویری و منابع رسمی اشاره می‌کنیم:

• در ادامه نمونه نمونه گواهی CE/EN54 ارائه‌شده  گواهی CE مربوط به کمپانی تولید کننده تجهیزات اعلام حریق برند معتبر Teknim محصول کشور ترکیه نمایش داده میشود . که نشانی از مطابقت محصول با EN54 داشت . همچنین Declaration of Performance یک محصول اعلام حریق (مثلاً یک آژیر بی‌سیم) شامل جزئیات استانداردهای EN54-3، EN54-23 و EN54-25 در منبع   آورده شد. این اعلامیه نشان می‌دهد محصول تحت چه استانداردهایی آزمون شده و عملکرد ادعایی آن چیست. داشتن چنین اعلامیه‌ای برای هر محصول CE‌دار ساختمانی الزامی است .

• لینک به منابع رسمی:

  CEN (کمیته استاندارد اروپا): توضیحات رسمی درباره استاندارد EN54 و بخش‌های مختلف آن در سایت CEN موجود است. هرچند متن کامل استاندارد نیاز به خرید دارد، خلاصه‌ای از دامنه کاربرد EN54-1:2021 را می‌توان در پایگاه‌هایی نظیر iTeh Standards یافت . همچنین معرفی عمومی استاندارد EN54 به عنوان استاندارد اجباری در یک بلاگ فنی  قابل مراجعه است.

  سایت کمیسیون اروپا (EU): صفحه مخصوص CE Marking در پورتال اقتصاد داخلی اتحادیه اروپا، اطلاعات جامعی درباره فلسفه CE و چگونگی کاربرد آن ارائه می‌دهد  . همچنین پایگاه داده NANDO برای جستجوی Notified Bodyها (به آدرس https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/tools/nando) و پایگاه EUR-Lex برای متن مقررات CPR (شماره 305/2011) منابع معتبری هستند.

  سایت‌های تولیدکنندگان و آزمایشگاه‌ها: مراجعه به وب‌سایت شرکت‌های معتبر اعلام حریق می‌تواند اطلاعات عملی خوبی بدهد. برای مثال، شرکت‌های چندملیتی مانند Siemens, Honeywell (Notifier), Bosch و غیره معمولاً بخشی در وب‌سایت خود دارند که گواهی‌های CE/DoP محصولاتشان برای دانلود قرار داده شده است. همین‌طور آزمایشگاه‌های گواهی‌کننده نظیر BRE/LPCB (https://www.redbooklive.com)، VdS (https://www.vds.de) و UL (https://productiq.ul.com) دیتابیس آنلاین جهت جستجوی محصولات گواهی‌شده ارائه کرده‌اند  . به عنوان نمونه، جستجوی یک مدل دتکتور در RedBookLive نشان می‌دهد آیا گواهی EN54 دارد یا خیر.

علاوه بر این، شکل زیر لوگوی رسمی نشان CE را نشان می‌دهد که باید بر روی محصولات درج گردد:

تصویر علامت CE (Conformité Européenne) که بر روی محصولات دارای انطباق اروپایی درج می‌شود. این نشان بیانگر آن است که محصول تمامی الزامات سلامتی، ایمنی و زیست‌محیطی قابل اعمال در اتحادیه اروپا را رعایت کرده است . توجه شود که وجود این نشان بدون پشتوانه مدارک فنی معتبر، کافی نیست و باید همراه با Declaration of Performance و کد شناسایی موسسه آزمون باشد .

.

توصیه‌های کاربردی

اهمیت به‌کارگیری تجهیزات اعلام حریق استاندارد و تاییدشده بر کسی پوشیده نیست. این تجهیزات زمانی ارزش واقعی خود را نشان می‌دهند که حادثه‌ای رخ دهد؛ در آن لحظه اگر دتکتور به‌موقع عمل نکند یا آژیر به اندازه کافی بلند نباشد، خسارات جانی و مالی می‌تواند به شدت افزایش یابد. بنابراین اطمینان از اصالت و کیفیت تجهیزات اعلام حریق یک ضرورت است، نه تجمل. دو ابزار مهم که در این مقاله بررسی کردیم – یعنی استاندارد EN54 و نشان CE – دقیقاً به همین منظور در اختیار ما هستند: اولی معیار فنی عملکرد صحیح را تعیین می‌کند و دومی تضمین می‌کند که محصول این معیار را رعایت کرده و اجازه ورود به بازار را دارد.

برای مهندسین و متخصصان ایمنی، توصیه می‌شود همواره دانش به‌روز در مورد استانداردهای بین‌المللی داشته باشند. آگاهی از جزییات EN54 به ایشان کمک می‌کند هنگام طراحی و نظارت، تجهیزات مناسب را انتخاب و تست‌های لازم را مطالبه کنند. همچنین در زمان تحویل تجهیزات، فقط به حرف فروشنده اکتفا نکرده و مدارک CE/EN54 را بررسی نمایند. برای کارفرمایان و خریداران غیرتخصصی نیز این نکته حائز اهمیت است که فریب تبلیغات ظاهری را نخورند و از مشاوران بخواهند حتماً کالاهای دارای تاییدیه معتبر تهیه شوند. خوشبختانه، وجود یک لوگوی ساده CE روی بدنه دستگاه می‌تواند اولین فیلتر باشد؛ اما همان‌گونه که گفتیم این کافی نیست و باید اسناد پشت آن را هم مطالبه کرد. اگر خودتان خریدار نهایی هستید، حداقل دقت کنید که نام برند و مدل تجهیز در اینترنت جستجو شده و سوابق آن دیده شود – آیا در سایت سازنده به EN54 اشاره شده؟ آیا در کشورهای دیگر استفاده شده است؟ آیا گزارش آزمونی از آن موجود است؟ این پرسش‌ها می‌تواند جلوی ورود اجناس تقلبی یا بی‌کیفیت را به پروژه شما بگیرد.

از منظر قانون‌گذاری در ایران، شاید در آینده نزدیک شاهد رسمی‌شدن بیشتر این الزامات باشیم. همان‌طور که بحث شد، سازمان‌های آتش‌نشانی عملاً استانداردهای جهانی را مطالبه می‌کنند و سازمان استاندارد نیز در حال تدوین مراجع ملی متناظر است. این روند مثبتی است که به ارتقای ایمنی می‌انجامد. بنابراین چه شما یک تامین‌کننده باشید، چه پیمانکار نصب یا بازرس ایمنی، توصیه می‌شود زبان مشترک استانداردها و تاییدیه‌ها را یاد بگیرید و به‌کار ببرید. این کار باعث می‌شود سطح ایمنی پروژه‌ها بالا رود و در عین حال مسئولیت حقوقی و حرفه‌ای شما نیز بهتر ایفا شود.

در پایان، یادآوری این نکته ضروری است که هیچ استاندارد یا گواهی به‌خودی‌خود مانع بروز حادثه نیست، بلکه این نحوه استفاده ما از آن‌هاست که ایمنی را تامین می‌کند. استاندارد EN54 اگر درست اجرا و رعایت نشود، فایده‌ای نخواهد داشت؛ همان‌طور که داشتن برچسب CE بر روی یک کالای ناکارآمد چیزی را عوض نمی‌کند. پس لازم است رویکردی جامع داشته باشیم: انتخاب تجهیزات استاندارد، نصب و نگهداری صحیح آن‌ها طبق دستورالعمل‌ها، و آموزش کاربران ساختمان درباره سیستم اعلام حریق. با ترکیب همه این اقدامات است که می‌توانیم محیطی ایمن در برابر آتش برای همه فراهم کنیم. امیدواریم مطالب ارائه‌شده توانسته باشد دید روشنی درباره نقش نشان CE و استاندارد EN54 در تجهیزات اعلام حریق به شما بدهد و در ارتقای ایمنی پروژه‌های آتی مفید واقع شود.

منابع و مراجع منتخب:

• اتحادیه اروپا – مقررات محصولات ساختمانی (EU 305/2011) و راهنمای CE Marking. (در وب‌سایت رسمی Europa  )

• کمیته استاندارد اروپا (CEN) – اطلاعات کلی در خصوص استانداردهای سری EN54 و بخش‌های مربوطه  .

• BSI گروه انگلستان – بروشور “Fire protection – Construction Products Regulation” شامل توضیح الزام CE برای محصولات اعلام حریق  .

• مقالات تخصصی (ComplianceGate, Mercor Tecresa) درباره الزامات EN54 و فرآیند CE  .

• منابع فارسی: وب‌سایت آذرندا (معرفی تاییدیه‌های معتبر اعلام حریق)  ؛ ویکی‌پدیا فارسی (مدخل «نشان CE») ؛ وب‌سایت‌های آموزشی و شرکتی (گنجینه پاوان ، فایرایندکس ، زیتکس و غیره).