انتخاب دتکتور مناسب بر اساس ریسک حریق و نوع فضا (بر مبنای استانداردهای NFPA و EN54)

انتخاب دتکتور مناسب بر اساس ریسک حریق و نوع فضا (بر مبنای استانداردهای NFPA و EN54)

ایمنی حریق در ساختمان‌ها تا حد زیادی وابسته به عملکرد سیستم‌های اعلام حریق است و انتخاب درست دتکتور (آشکارساز) در این سیستم‌ها نقشی حیاتی دارد. هر نوع دتکتور، ویژگی‌ها و کاربردهای مخصوص به خود را دارد و در صورت استفاده نابجا ممکن است یا آتش‌سوزی را به‌موقع تشخیص ندهد یا باعث آلارم‌های کاذب مکرر شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از آلارم‌های کاذب ناشی از طراحی نادرست سیستم و انتخاب غلط نوع دتکتور است . بنابراین برای دستیابی به تشخیص به‌موقع حریق و پرهیز از آلارم ناخواسته، باید دتکتور مناسب با شرایط هر فضا و ریسک‌های حریق آن انتخاب گردد. استانداردهای معتبر بین‌المللی نظیر NFPA 72 (کد اعلام حریق ملی آمریکا) و سری استانداردهای EN 54 (استانداردهای اروپایی سیستم‌های اعلام حریق) راهنمایی‌های جامع و معتبری در این زمینه ارائه می‌دهند که مورد پذیرش گسترده در جهان هستند. به عنوان مثال، استاندارد EN54 به عنوان مرجع طراحی، انتخاب تجهیزات و نصب سامانه‌های اعلام حریق در بسیاری کشورها (از جمله در مقررات ملی ساختمان ایران از طریق معرفی استاندارد BS 5839-1) پذیرفته شده است . این استانداردهای مرجع با تعیین الزامات عملکردی و کیفیتی تجهیزات، اطمینان حاصل می‌کنند که سیستم اعلام حریق در شرایط اضطراری به شکل مطمئن و مؤثر عمل کند . در ادامه، با تکیه بر این منابع معتبر، به‌صورت آموزشی و تخصصی به بررسی انواع دتکتورها، ریسک حریق فضاهای مختلف و اصول انتخاب و نصب دتکتور مناسب می‌پردازیم.

دسته‌بندی انواع دتکتورها

دتکتورهای اعلام حریق به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که هر کدام مکانیزم تشخیص خاصی دارند. در این بخش انواع رایج دتکتورها و نحوه عملکرد آن‌ها را معرفی می‌کنیم:

• دتکتور دود: این دتکتورها برای تشخیص محصولات احتراق (دود یا ذرات معلق) طراحی شده‌اند و متداول‌ترین نوع آشکارساز حریق هستند . دتکتور دود خود انواع گوناگونی دارد: دتکتور یونیزاسیون که با یونیزه کردن هوای داخل محفظه و اندازه‌گیری جریان ضعیف بین الکترودها کار می‌کند و ورود دود باعث کاهش رسانایی هوا و تحریک آلارم می‌شود ؛ دتکتور نوری (اپتیکی) که به دو صورت نوری-پراکنده و نوری-انسدادی موجود است. دتکتور نوری نقطه‌ای (پراکنده) با تاباندن نور و دریافت نور پراکنده‌شده توسط ذرات دود عمل می‌کند و نسبت به دودهای مرئی (ذرات بزرگ‌تر ناشی از آتش‌های سوختن کند و دودزا) بسیار حساس است  (در مقابل، دتکتور یونیزاسیون به ذرات بسیار کوچک و نامرئی حاصل از آتش‌های شعله‌ور سریع حساس‌تر است ). نوع دیگر، دتکتور دود پرتوی (بیم) است که یک فرستنده و گیرنده نور در دو نقطه‌ی مقابل هم قرار می‌گیرند و تضعیف یا انسداد پرتو توسط دود میان آن‌ها نشان‌دهنده‌ی حریق است . همچنین سیستم‌های مکشی یا نمونه‌گیر هوا (Aspirating Smoke Detectors) نوع پیشرفته‌ای از دتکتور دود هستند که با استفاده از پمپ، هوا را از طریق لوله‌کشی مخصوص از نقاط مختلف فضا مکیده و به یک محفظه حساس مرکزی هدایت می‌کنند تا حتی مقادیر بسیار کم دود را شناسایی کنند . این سیستم‌ها حساسیت بسیار بالایی دارند و برای کشف زودهنگام حریق (قبل از قابل مشاهده بودن دود) به‌کار می‌روند. به طور خلاصه، دتکتورهای دود چه از نوع نقطه‌ای (یونیزه یا نوری) و چه خطی (بیم) یا مکشی، ویژگی اصلی‌شان تشخیص ذرات دود است و سرعت واکنش آن‌ها بسته به نوع آتش (سریع و شعله‌ور یا کند و دودزا) و فناوری تشخیصی متفاوت خواهد بود.

• دتکتور حرارتی: این دتکتورها افزایش غیرعادی دما را تشخیص می‌دهند. دو نوع اصلی وجود دارد: حرارتی ثابت که هنگام رسیدن دمای محیط به یک آستانه ثابت (مثلاً 57°C یا 135°F) فعال می‌شود، و حرارتی نرخ افزایشی که چنانچه سرعت افزایش دما از حد معینی فراتر رود آلارم می‌دهد. دتکتور حرارتی می‌تواند به صورت نقطه‌ای (شبیه دتکتور دود نصب سقفی) یا به صورت خطی باشد . نوع خطی معمولاً به شکل کابل حرارتی حساس در طول مسیرهای طولانی (مثلاً در تونل‌ها یا سینی کابل‌ها) به‌کار می‌رود که در هر نقطه از کابل اگر دما از حد مشخصی بالاتر رود، سیستم اعلام حریق را فعال می‌کند. دتکتورهای حرارتی نسبت به دتکتورهای دود تأخیر بیشتری در واکنش دارند (زیرا معمولاً زمانی فعال می‌شوند که آتش به مرحله‌ی حرارت بالا رسیده است) اما در فضاهایی که دودیابی مشکل است یا احتمال آلارم کاذب دود زیاد است به‌کار می‌آیند. طبق استانداردها، دتکتور حرارتی باید با توجه به دمای عادی محیط و حداکثر دمای ممکن انتخاب شود (برای مثال در استاندارد EN54-5 کلاس‌های مختلفی برای دماهای عملکرد وجود دارد) تا در شرایط عادی فعال نشود و در عین حال در شرایط آتش‌سوزی عملکرد به‌موقع داشته باشد  .

• دتکتور شعله: این نوع آشکارساز مستقیماً شعله‌ی آتش و پرتوهای منتشره از آن را شناسایی می‌کند. آتش در طیف‌های فرابنفش (UV) و مادون‌قرمز (IR) تابش‌های مشخصی دارد که توسط دتکتور شعله ثبت می‌شود . برخی دتکتورها در طیف UV حساس هستند، برخی در IR و برخی به صورت ترکیبی (UV/IR یا سه‌طیفی IR) کار می‌کنند تا دقت تشخیص را بالا برده و آلارم کاذب ناشی از منابع نور معمولی را کاهش دهند. دتکتور شعله برای تشخیص سریع آتش‌های باز (Open Flame) بسیار کارآمد است، به‌ویژه آتش‌هایی که بدون دود زیاد شروع می‌شوند یا موادی که با شعله مستقیم می‌سوزند (مانند مایعات و گازهای اشتعال‌پذیر). استاندارد EN54-10 الزامات کارکردی این دتکتورها را مشخص کرده و آنها را به عنوان دتکتور نقطه‌ای شعله طبقه‌بندی می‌کند . دتکتورهای شعله باید متناسب با نوع سوخت و شعله انتخاب شوند تا طیف حساسیتشان با طیف تابشی آتش احتمالی همخوانی داشته باشد و نیز در برابر منابع غیرحریق (مانند نور خورشید یا جوشکاری) مقاوم به آلارم کاذب باشند .

• دتکتور گاز: دتکتور گاز برای تشخیص وجود گازهای خاص (قابل اشتعال یا سمی) در محیط به‌کار می‌رود. برخی از این دتکتورها در سیستم اعلام حریق به منظور تشخیص زودهنگام مراحل اولیه حریق استفاده می‌شوند؛ به عنوان مثال، دتکتور مونوکسید کربن (CO) می‌تواند محصولات حاصل از سوختن ناقص را که ممکن است قبل از دیده‌شدن دود متصاعد شوند شناسایی کند . از این رو، آشکارساز CO در تشخیص آتش‌های کند و دودزای بدون شعله (مانند آتش‌سوزی سیم‌های برق یا ذغال‌سنگ) مفید است. همچنین دتکتورهای گاز قابل انفجار (مانند گاز طبیعی یا پروپان) در محیط‌هایی که احتمال نشت گاز و انفجار وجود دارد نصب می‌شوند. هرچند این دتکتورها مستقیماً وجود آتش را تشخیص نمی‌دهند، اما با تشخیص شرایط خطرناک قابل انفجار می‌توانند از وقوع حریق جلوگیری کنند. استاندارد NFPA 72 در فصل 17 خود به تشریح الزامات نصب و انتخاب دتکتورهای گاز نیز پرداخته است و تأکید می‌کند ارزیابی مهندسی باید انجام شود تا نوع سنسور گازی متناسب با ویژگی‌های گاز و فضای مورد نظر انتخاب شود .

• دتکتور ترکیبی (چند منظوره): فناوری‌های جدید امکان ترکیب چند سنسور در یک دتکتور را فراهم کرده‌اند. دتکتورهای ترکیبی ممکن است شامل سنسور دود (نوری یا یونیزاسیون) به‌علاوه سنسور حرارت و/یا سنسور گاز باشند که به طور همزمان علائم حریق را در چند بعد مختلف رصد می‌کنند . این ترکیب سنسورها دو مزیت اصلی دارد: اول تشخیص سریع‌تر و کامل‌تر حریق (زیرا انواع مختلف حریق علائم متفاوتی دارند و دتکتور چندمنظوره می‌تواند هم دود و هم حرارت و گاز را احساس کند) و دوم کاهش آلارم‌های کاذب از طریق تحلیل چندمعیاره. به عنوان مثال یک دتکتور دود-حرارت هوشمند می‌تواند تشخیص دهد اگر فقط دود وجود دارد ولی حرارت افزایش نیافته، احتمالاً حریق واقعی نیست (مثلاً دود سیگار) و آلارم ندهد تا زمانی که هر دو عامل با هم مشاهده شوند. استاندارد EN54-29، EN54-30 و EN54-31 به‌ترتیب انواع دتکتورهای مولتی‌سنسور (ترکیب دود و حرارت، ترکیب CO و حرارت، و ترکیب دود و CO و حرارت) را پوشش می‌دهند . همچنین دتکتورهای تصویری (ویدئویی) نوع دیگری از سیستم‌های نوین هستند که با پردازش تصاویر دوربین‌های مدار‌بسته، به‌دنبال الگوهای دود یا شعله در تصویر می‌گردند و در صورت شناسایی تغییرات بصری ناشی از حریق، آلارم می‌دهند . این سامانه‌ها بیشتر در فضاهای بسیار وسیع یا باز که استفاده از دتکتور نقطه‌ای مقدور نیست کاربرد دارند.

با شناخت انواع دتکتور و نحوه عملکرد هرکدام، می‌توان در مرحله طراحی سیستم اعلام حریق تصمیم اولیه را در مورد اینکه کدام نوع یا ترکیب از دتکتورها برای یک پروژه مناسب است اتخاذ کرد. در ادامه ابتدا ریسک‌های حریق در فضاهای مختلف را بررسی کرده و سپس اصول انتخاب دتکتور بر اساس این ریسک‌ها را بیان می‌کنیم.

تحلیل ریسک‌های حریق در فضاهای مختلف

ماهیت آتش‌سوزی‌های محتمل و شرایط محیطی در انواع کاربری ساختمان‌ها متفاوت است. در این بخش به طور جامع انواع ریسک حریق در فضاهای گوناگون را تحلیل کرده و مشخص می‌کنیم هر فضا با چه نوع حریقی مواجه است و چه نوع دتکتوری برای آن مناسب‌تر است:

• کاربری مسکونی (واحدهای مسکونی و خوابگاه‌ها): در فضاهای مسکونی اولویت اصلی حفاظت از جان ساکنین است، به‌ویژه هنگام شب که افراد خواب هستند. آتش‌سوزی‌های رایج در منازل شامل حریق‌های دودزای کند (مثل سوختن تشک، وسایل چوبی یا اتصالات برقی) و نیز حریق‌های آشپزخانه (روغن‌سوزی روی اجاق یا سوختن غذا) است. برای اتاق‌های خواب و فضاهای نشیمن، استفاده از دتکتورهای دود (ترجیحاً از نوع فوتوالکتریک/اپتیکال که به دودهای سفید غلیظ حساس‌ترند) توصیه می‌شود تا در همان مراحل اولیه دود کردن آتش، هشدار داده شود. استاندارد NFPA 72 الزام می‌کند در هر اتاق خواب و در مسیرهای خروجی نزدیک آن‌ها دتکتور دود نصب شود . از سوی دیگر، در آشپزخانه‌های منازل نصب دتکتور دود معمولی توصیه نمی‌شود چون بخار و دود ناشی از پخت‌وپز می‌تواند منجر به آلارم کاذب شود . برای آشپزخانه بهتر است از دتکتور حرارتی استفاده شود یا حداقل دتکتور دود با فناوری کاهش حساسیت به ذرات آشپزی (یا فاصله مناسب از منبع تولید دود) در نظر گرفته شود. طبق توصیه NFPA، نباید دتکتور دود را در فاصله کمتر از حدود ۳ متر از وسایل پخت‌وپز نصب کرد تا احتمال تحریک شدن توسط بخار یا دود عادی به حداقل برسد . همچنین در پارکینگ منازل که احتمال تجمع گاز مونوکسید کربن از خودرو وجود دارد، نصب دتکتور CO (طبق استانداردهای مربوطه) ضروری است. به طور خلاصه، راهبرد حفاظت مسکونی: دتکتور دود برای پوشش عمومی فضاهای مسکونی به‌ویژه اتاق‌های خواب و راهروها جهت هشدار سریع حریق، دتکتور حرارتی یا CO برای آشپزخانه و پارکینگ جهت پرهیز از آلارم کاذب و خطرات خاص.

• ساختمان‌های اداری و تجاری: در فضاهای اداری-تجاری (مانند اداره‌ها، دفاتر کار، فروشگاه‌ها و مراکز خرید)، ریسک حریق معمولاً ناشی از تجهیزات الکتریکی (کامپیوتر، سیم‌کشی)، کاغذ و لوازم دفتری، و در برخی موارد سیستم‌های تهویه و آشپزخانه‌های کوچک است. محیط این فضاها عموماً تمیز و عاری از غبار زیاد است، لذا دتکتورهای دود نقطه‌ای معمولی بهترین گزینه برای کشف اولیه حریق هستند. NFPA 72 تأکید دارد که در ساختمان‌های تجاری تمامی بخش‌های ساختمان (اتاق‌ها، راهروها، انباری‌ها و به‌ویژه فضاهای دارای خواب مثل هتل‌ها) با دتکتور دود پوشش داده شوند  . در یک طبقه اداری باز (Open Office) که چندین میز در یک سالن بزرگ قرار دارد، ممکن است پراکندگی دود در فضا زمان‌بر باشد؛ در چنین حالتی طراحی مناسب شامل توزیع یکنواخت تعداد کافی دتکتور دود سقفی طبق فاصله‌گذاری استاندارد (شبکه‌بندی ۹×۹ متر طبق NFPA یا شعاع پوشش ۷٫۵ متری طبق EN54) خواهد بود  . در فضاهای اداری که یک آبدارخانه یا آشپزخانه کوچک دارند، باید دتکتور را طوری جانمایی کرد که مستقیماً در مسیر بخار آشپزی قرار نگیرد (یا به جای آن دتکتور حرارتی نصب شود) . همچنین در اتاق سرور یا اتاق‌های UPS و مخابرات داخل ساختمان‌های اداری، ریسک آتش‌سوزی الکتریکی و تجهیزات الکترونیک وجود دارد که می‌تواند به صورت حریق‌های کند و بدون شعله با دود کم آغاز شود. برای این فضاهای حساس که تجهیزات ارزشمند دارند، دتکتورهای دود مکشی بسیار حساس توصیه می‌گردد که قادرند کوچک‌ترین آثار دود را قبل از توسعه حریق شناسایی کنند . جمع‌بندی برای محیط‌های اداری-تجاری: اغلب دتکتور دود استاندارد برای پوشش عمومی مناسب است، اما نقاط خاص (آشپزخانه، اتاق سرور، انبار کالاهای خاص) ممکن است نیاز به دتکتور حرارتی یا دتکتور ویژه (مانند مکشی یا ترکیبی) داشته باشند.

• صنعتی و کارخانجات: محیط‌های صنعتی تنوع زیادی دارند؛ از کارگاه‌های سبک گرفته تا کارخانه‌های شیمیایی و پالایشگاه‌ها. در محیط صنعتی باید به دو عامل توجه کرد: یکی نوع سوخت‌ها و مواد موجود که در صورت آتش‌سوزی چگونه می‌سوزند (با شعله باز، با دود زیاد یا انفجاری) و دیگری شرایط محیط (گردوغبار، حرارت زمینه‌ای، جریان هوا و ارتعاشات). برای محیط‌های صنعتی پرگردوغبار یا آلوده (مثلاً کارگاه‌های نجاری، آسیاب‌ها، سیلوهای غلات یا کارخانه‌های نساجی) دتکتور دود معمولی به‌دلیل انسداد توسط گردوغبار یا تحریک توسط ذرات غیرحریق مناسب نیست . در چنین فضاهایی معمولاً از دتکتور حرارتی مقاوم به گردوغبار استفاده می‌شود که با رسیدن دما به حد مشخص اعلام خطر کند. مثلاً در موتورخانه‌ها و اتاق دیگ‌ها که هم گردوغبار و دوده در هوا هست و هم دمای عادی محیط بالا و متغیر است، استاندارد توصیه می‌کند از دتکتور حرارتی با آستانه دمایی بالا استفاده شود تا جلوی آلارم کاذب گرفته شود . حتی می‌توان از دتکتور حرارتی ترکیبی (آستانه بالا به‌علاوه تشخیص نرخ افزایش دما) بهره برد تا هم افزایش ناگهانی دما و هم رسیدن به دمای خطرناک را تشخیص دهد . در فضاهای صنعتی که مواد شیمیایی قابل اشتعال یا مایعات سریع‌الاشتعال نگهداری یا استفاده می‌شود (مانند بخش‌های رنگ‌رزی، انبار حلال‌ها، پالایشگاه، صنایع پتروشیمی)، دتکتور شعله گزینه‌ای ضروری است زیرا ممکن است آتش‌سوزی بسیار سریع و همراه شعلهٔ باز رخ دهد و دتکتور دود فرصت واکنش کافی نداشته باشد. دتکتور شعله UV/IR یا سه‌طیفی می‌تواند شعله حاصل از انفجار یا اشتعال سریع را در کسری از ثانیه شناسایی کند و سیستم‌های اطفاء را فعال نماید. همچنین در برخی صنایع خاص مانند صنایع چوب و کاغذ که امکان آتش‌سوزی‌های کند و طولانی‌مدتِ بدون شعله (آتش‌سوزی در سیلوها یا توده‌های مواد) وجود دارد، دتکتور گاز CO بسیار کاربردی است؛ زیرا قبل از آنکه آتش به شعله و دود قابل‌رؤیت برسد، افزایش CO ناشی از سوختن ناقص را تشخیص می‌دهد. برای مثال، در یک کارخانه چوب‌بری یا انبار چوب، سنسور مونوکسیدکربن می‌تواند مراحل اولیه سوختن ناشی از خود‌گرمایی چوب یا مواد آلی را شناسایی کند و از تبدیل آن به حریق بزرگ جلوگیری نماید . در محیط‌های صنعتی با خطر انفجار (مانند اتاقک‌های رنگ یا مخازن سوخت)، دتکتورهای گاز قابل اشتعال نیز باید نصب شوند تا نشت گاز یا بخارات قبل از رسیدن به حد انفجار شناسایی و هشدار داده شود. خلاصه اینکه راهبرد عمومی در صنایع: ترکیبی از دتکتورهای حرارتی مقاوم، دتکتور شعله، دتکتور گاز و در صورت امکان دتکتور دود مکشی (برای تشخیص خیلی زودهنگام) بر اساس ماهیت فرآیند صنعتی و مواد موجود انتخاب می‌شود. تحلیل ریسک دقیق باید انجام شود تا برای هر بخش صنعت، بهترین ترکیب دتکتورها مشخص گردد .

• انبارها و سوله‌های بزرگ: فضاهای انباری به دلیل وسعت زیاد، ارتفاع سقف بلند و تراکم بالای مواد قابل‌احتراق، چالش‌های خاص خود را دارند. از آنجا که ممکن است حریق در یکی از نقاط انبار شروع شود و مدت زیادی طول بکشد تا دود به سقف بلند برسد، راهبرد تشخیص باید چندلایه باشد. دتکتورهای دود نقطه‌ای استاندارد اگر استفاده شوند باید طبق ضوابط در سقف (و شاید در ارتفاعات میانی قفسه‌ها) با فواصل کاهش‌یافته نصب شوند، زیرا در سقف‌های بسیار بلند کارایی کاهش می‌یابد. NFPA 72 برای سقف‌های بالاتر از حدود 9 متر (30 فوت) توصیه می‌کند از سامانه‌های خاص نظیر دتکتور بیم لیزری یا دتکتورهای مکشی استفاده شود ، چرا که این فناوری‌ها برای پوشش فضاهای باز بزرگ طراحی شده‌اند. دتکتورهای بیم یک پرتوی طولانی را در عرض انبار ایجاد می‌کنند و اگر دود در هر نقطه از مسیر تجمع یابد، آن را کشف می‌کنند. دتکتورهای مکشی نیز می‌توانند با لوله‌کشی در میان قفسه‌های انبار، نمونه هوا را به دستگاه مرکزی بکشند و سریع‌تر وقوع حریق را حس کنند. یکی دیگر از ملاحظات انبارها پدیده‌ی تأخیر و لایه‌بندی دود است؛ دود ممکن است زیر سقف بسیار بلند لایه‌بندی شود و به دتکتورهای سقفی نرسد . در چنین حالتی استفاده از حسگرهای حرارتی کابل‌گونه در سقف یا دتکتورهای شعله (اگر آتش سریع و شعله‌ور متصور است) می‌تواند مکمل باشد. همچنین برای انبار مواد خطرناک (مثل مواد شیمیایی) حتماً ترکیب با دتکتور گاز و شعله مدنظر قرار گیرد. نکته مهم دیگر، رعایت فاصله پوشش‌دهی است: طبق BS 5839 حداکثر فاصله افقی هر نقطه از انبار تا نزدیک‌ترین دتکتور دود 7٫5 متر است (پوشش حدود 100 متر مربع برای هر دتکتور) ، در حالی که مطابق NFPA این فاصله می‌تواند تا حدود 9 متر نیز باشد (پوشش ~80 متر مربع) . بنابراین در پروژه‌های انبار بزرگ بسته به استاندارد مرجع، تعداد دتکتورهای مورد نیاز برای پوشش کامل می‌تواند متفاوت باشد. معمولاً انبارهای دارای قفسه‌بندی بلند نیاز به دتکتورهای ارتفاع بالا (دارای قابلیت جبران تأخیر دود) دارند یا باید در سطوح میانی قفسه نیز سنسور نصب شود. در جمع‌بندی، دتکتور دود (نوع بیم یا مکشی برای سقف بلند)، دتکتور حرارتی خطی (برای نظارت پیوسته بر دما در سقف یا داخل قفسه‌ها) و در صورت لزوم دتکتور شعله برای تشخیص فوری آتش‌های شعله‌ور، ترکیب رایج حفاظتی در انبارهاست که باید بر اساس ارتفاع و چیدمان انبار طراحی گردد.

• بیمارستان‌ها و مراکز درمانی: بیمارستان‌ها، آسایشگاه‌ها و به‌طور کلی تأسیسات درمانی به دلیل حضور افراد ناتوان یا بیمار، حساسیت ویژه‌ای در برابر حریق دارند. هدف اول در این اماکن، کشف بسیار سریع حریق و جلوگیری از گسترش دود به بخش‌های مجاور است زیرا تخلیه بیماران ممکن است زمان‌بر و دشوار باشد. استاندارد NFPA 101 (کد ایمنی生命) تأکید دارد که بیمارستان‌ها و مراکز نگهداری از افراد آسیب‌پذیر باید به استانداردهای سخت‌گیرانه‌تری در زمینه آشکارسازی و هشدار حریق پایبند باشند . معمولاً طراحی سیستم اعلام حریق در بیمارستان‌ها بر اساس پوشش کامل نوع L1 (بر اساس BS5839) یا معادل آن در NFPA است که یعنی تمامی فضاها (اتاق‌های بیماران، راهروها، انبارها، اتاق‌های تجهیزات و … حتی سقف‌های کاذب دارای تأسیسات مهم) باید به دتکتور خودکار مجهز باشند . دتکتور دود رایج‌ترین انتخاب برای بیمارستان است، اما با توجه به وجود مواردی چون بخار حمام بیماران، استفاده از اسپری‌های پزشکی و … باید نوع دتکتور یا محل نصب طوری باشد که این عوامل موجب آلارم مزاحم نشوند. برای نمونه، در اتاق بیماری که حمام در مجاورت آن است، به‌جای دتکتور دود اپتیکال که به بخار حساس است، می‌توان دتکتور دود یونیزاسیون یا دتکتور ترکیبی دود/حرارت هوشمند نصب کرد تا احتمال آلارم کاذب کاهش یابد . در آشپزخانه‌های صنعتی بیمارستان یا رخت‌شوی‌خانه نیز بجای دتکتور دود باید از حرارتی استفاده شود . ویژگی دیگر مراکز درمانی آن است که معمولاً سیستم اعلام حریق آنها آدرس‌پذیر و هوشمند است تا مکان دقیق حریق سریع مشخص شود و همچنین دارای سطح‌بندی آلارم (آلارم مرحله 1 برای کارکنان و مرحله 2 برای تخلیه عمومی) جهت جلوگیری از تخلیه غیرضروری بیماران در صورت آلارم اشتباه. به طور خلاصه، در بیمارستان دتکتورهای دود در اکثر فضاها ضروری هستند (اغلب از نوع فوتوالکتریک با قابلیت ایزوله‌کردن آلارم کاذب)، در فضاهای محتمل آلارم کاذب (حمام‌ها، آشپزخانه‌ها) دتکتور حرارتی یا چندمنظوره استفاده می‌شود و سیستم حتماً اینترلاک شده که اعلان حریق به صورت خودکار به ایستگاه آتش‌نشانی و به پرسنل مسئول ارسال شود تا واکنش سریع صورت گیرد .

(علاوه بر موارد فوق، فضاهای خاص دیگری نیز ممکن است دارای ملاحظات ویژه باشند؛ مثلاً در تئاترها و سالن‌های تجمع نصب دتکتور شعله برای تشخیص سریع آتش روی صحنه، در کتابخانه‌های با نسخ خطی یا موزه‌ها استفاده از دتکتورهای مکشی حساس برای حفاظت از اشیاء گران‌بها، یا در پارکینگ‌های بزرگ ترکیب دتکتور حرارتی و سنسورهای CO جهت تشخیص هر دو خطر حریق و گاز سمی. در هر پروژه باید بر اساس ارزیابی ریسک، ترکیب مناسب انتخاب شود.)

اصول انتخاب دتکتور بر اساس ریسک فضا (توصیه‌های NFPA و EN54)

پس از شناخت ریسک‌های حریق در هر فضا، گام بعدی انتخاب نوع دتکتور مناسب بر اساس آن ریسک‌ها و شرایط محیطی است. اصول زیر که در استانداردهای NFPA و راهنماهای EN54 بر آن‌ها تأکید شده‌اند، چارچوبی برای این انتخاب ارائه می‌دهند:

• تطبیق ویژگی دتکتور با نوع حریق محتمل: طبق کد NFPA 72، نوع و تعداد دتکتورهای لازم باید بر اساس تحلیل خطر حریق در فضا تعیین شود؛ برای این منظور باید به خصوصیات سوخت‌های موجود، نرخ رشد احتمالی آتش و الگوی تولید دود/حرارت آن توجه گردد . به بیان دیگر، اگر آتش احتمالی تمایل به تولید شعله باز و اشعه‌های شدید UV/IR دارد (مثل مایعات قابل اشتعال)، باید سراغ دتکتور شعله با طیف حساس متناسب رفت ؛ اگر آتش احتمالی بیشتر دودزا و بدون شعله فوری است (مثل سیم‌سوزی یا آتش‌های خاکستری)، دتکتور دود (اپتیکال یا ترکیبی با CO) اولویت دارد ؛ و اگر هر دو حالت ممکن است یا عدم قطعیت وجود دارد، استفاده از دتکتورهای ترکیبی یا چندگانه توصیه می‌شود تا همه مشخصه‌های حریق پایش شوند . استاندارد BS 5839-1 (پیوست E) نیز رویکرد مشابهی دارد و فرم‌هایی را پیشنهاد می‌کند که در آن برای هر دتکتور، نوع فضای مورد حفاظت، کاربرد آن فضا، ریسک‌های حریق و ریسک‌های آلارم کاذب احتمالی فهرست و ارزیابی می‌شود و سپس نوع دتکتور براساس آن انتخاب می‌گردد . به عنوان مثال، اگر ریسک حریق “آتش‌سوزی سیم‌های برق همراه با دود سفید” باشد و ریسک آلارم کاذب “وجود بخار آب در محیط” ذکر شود، نتیجه فرم می‌تواند انتخاب دتکتور یونیزاسیون (به دلیل حساسیت بیشتر به دودهای نامرئی و مقاومت در برابر بخار) باشد . این رویکرد مبتنی بر ریسک کمک می‌کند انتخاب دتکتور مستند و قابل دفاع باشد.

• در نظر گرفتن شرایط محیطی نصب: یک اصل کلیدی در استاندارد NFPA 72 این است که ویژگی‌های محیط نصب (دما، رطوبت، جریان هوا، گردوغبار و غیره) در انتخاب و مکان‌یابی دتکتور لحاظ شود  . طبق NFPA 72 در صورت وجود شرایط محیطی نامناسب، نباید از دتکتورهای معمولی استفاده کرد مگر آنکه برای آن شرایط خاص طراحی و لیست شده باشند . برای نمونه، محیط‌هایی با دمای پایین‌تر از 0°C یا بالاتر از 38°C، یا رطوبت بیش از 93%، یا جریان هوای شدید (بیش از 1.5 متر بر ثانیه) محل مناسبی برای نصب دتکتور دود استاندارد نیستند مگر دتکتور خاصی که تولیدکننده برای چنین شرایطی تأیید کرده باشد . در این شرایط باید به دنبال دتکتورهای صنعتی ویژه (مثلاً دتکتورهای حرارتی کلاس‌های خاص یا دتکتور دود مکشی با تجهیزات گرمایش هوای نمونه) بود. همچنین باید محل نصب دتکتور طوری انتخاب شود که عوامل محیطی نامطلوب بر آن کمترین اثر را داشته باشند؛ مثلاً دوری از دریچه‌های سیستم تهویه مطبوع که ممکن است دود را قبل از رسیدن به دتکتور منحرف کنند ، یا دوری از محل‌هایی که به‌طور طبیعی دود، بخار یا گردوغبار غیراز حریق تولید می‌شود (مثل کنار درب حمام یا اتاق سیگار) . هدف این است که دتکتور در نزدیک‌ترین موقعیت ممکن به منبع حریق بالقوه نصب شود بدون اینکه در معرض آلاینده‌های معمولی یا موانع فیزیکی قرار گیرد .

• کاهش آلارم‌های مزاحم و ناخواسته: همان‌طور که در مقدمه اشاره شد، آلارم ناخواسته می‌تواند عملکرد سیستم را مختل کرده و منجر به بی‌توجهی کاربران شود. استانداردها تأکید دارند با طراحی صحیح و انتخاب هوشمندانه دتکتور می‌توان آلارم‌های کاذب را به حداقل رساند . یکی از راهکارها استفاده از دتکتورهای مولتی‌کرایتریا است که ترکیبی از علائم حریق را ارزیابی می‌کنند و با الگوریتم‌های هوشمند فقط در صورت تطابق چند علامت با الگوی حریق واقعی آلارم می‌دهند . راهکار دیگر، تنظیم حساسیت دتکتورها متناسب با شرایط محیطی است؛ برخی دتکتورهای پیشرفته دارای مدهای عملیاتی قابل انتخاب هستند که می‌توان برای محیط‌های دارای سطح معینی از آلودگی یا برای زمان‌های خاص (مثلاً ساعات کاری در مقابل غیرکاری) حساسیت را تنظیم کرد. البته استاندارد BS EN54 تصریح می‌کند مدهایی از دتکتور که تحت پوشش آزمون‌های استاندارد قرار نگرفته‌اند، نباید مورد استفاده قرار گیرند مگر در شرایط بسیار خاص و با مستندسازی دلایل آن . در مجموع، طراح باید همواره موازنه بین کشف به‌موقع حریق و پرهیز از آلارم کاذب را در نظر داشته باشد و این موضوع در استانداردها با عبارات مختلف گوشزد شده است؛ به طور مثال NFPA 72 بیان می‌دارد که انتخاب و مکان‌یابی دتکتورهای دود باید با درنظرگیری مشخصات عملکردی دتکتور و شرایط محیطی محل نصب باشد تا از آلارم‌های ناخواسته جلوگیری شود .

• رعایت استانداردهای لیست‌شدن و سازگاری تجهیزات: چه در رویکرد NFPA و چه EN54، یکی از اصول اساسی این است که از تجهیزات دارای تأییدیه استاندارد استفاده شود. در سیستم‌های مبتنی بر NFPA معمولاً الزامات ایجاب می‌کند دتکتورها توسط آزمایشگاه‌های معتبر (مانند UL یا FM) لیست‌شده باشند و استاندارد ساخت مربوط (مانند UL 268 برای دتکتور دود یا UL 521 برای دتکتور حرارت) را پاس کرده باشند . در اروپا نیز تمام دتکتورهای اعلام حریق باید نشان CE داشته و مطابق بخش مربوطه از استاندارد EN54 تأیید شده باشند . این استانداردها تضمین می‌کنند که دتکتور در طیفی از آزمون‌های عملکردی، محیطی، الکتریکی و مکانیکی سربلند بوده است . جالب آنکه علی‌رغم تفاوت در روش آزمون‌ها و جزئیات، هدف نهایی استاندارد آمریکایی و اروپایی مشابه است: ایجاد اطمینان از عملکرد صحیح دتکتور در شرایط واقعی حریق و مقاومت آن در برابر عوامل اختلال‌زا. به عنوان مثال، آزمون دمایی دتکتور دود در استاندارد UL ممکن است محدوده 0 تا 49 درجه سانتیگراد را پوشش دهد در حالی‌که استاندارد EN54-7 محدوده -10 تا 55 درجه را要求 کرده است ؛ یا آزمون‌های تداخل الکترومغناطیسی (EMC) در استاندارد EN54 بسیار سخت‌گیرانه تعریف شده‌اند تا مطمئن شوند دتکتور در محیطی با وجود امواج رادیویی و نویزهای الکتریکی کاذب تحریک نمی‌شود  . یک نکته عملی مهم برای پروژه‌هایی که ممکن است ترکیبی از استانداردها را به‌کار گیرند: NFPA 72 صراحتاً اجازه می‌دهد تجهیزاتی که کیفیت و کارایی آن‌ها معادل یا بالاتر از الزامات کد است استفاده شوند حتی اگر استاندارد مرجعشان متفاوت باشد . در واقع، اگر یک دتکتور دارای تأییدیه EN54 است و مدارک فنی نشان دهد که از نظر عملکردی همتراز با نیازمندی‌های NFPA 72 می‌باشد، مرجع ذیصلاح (AHJ) می‌تواند آن را در یک پروژه مبتنی بر NFPA بپذیرد . این انعطاف باعث می‌شود در بازار جهانی، محصولات استاندارد اروپایی و آمریکایی تا حد زیادی قابل جایگزینی باشند و طراح بتواند بهترین گزینه را برای شرایط پروژه انتخاب کند.

مقایسه تطبیقی الزامات NFPA و EN54 در انتخاب دتکتور

استانداردهای NFPA و EN54 هر دو به جنبه‌های طراحی و عملکرد دتکتورهای حریق می‌پردازند، اما رویکرد و جزئیات آن‌ها تفاوت‌هایی نیز دارد. در این بخش برخی از تفاوت‌ها و شباهت‌های کلیدی این دو مجموعه استاندارد را مرور می‌کنیم:

• ماهیت استاندارد (طراحی در مقابل محصول): NFPA 72 در اصل یک استاندارد طراحی و نصب سیستم‌های اعلام حریق و اعلام خطر است. این کد مشخص می‌کند کجا و چگونه باید دتکتور نصب شود، چه عملکردهایی سیستم داشته باشد و غیره. در مقابل، سری استانداردهای EN54 عمدتاً استاندارد محصول هستند که به تعیین ویژگی‌ها، آزمون‌ها و معیارهای عملکردی انواع تجهیزات (از جمله دتکتورها) می‌پردازند . برای مثال EN54-7 مربوط به مشخصات دتکتور دود نقطه‌ای، EN54-5 مربوط به دتکتور حرارتی نقطه‌ای و EN54-10 مربوط به دتکتور شعله است . البته EN54 بخش 14 نیز وجود دارد که راهنمای طراحی و نصب سیستم اعلام حریق در اروپا را ارائه می‌دهد (معادل کد طراحی مانند NFPA 72)؛ همچنین در انگلستان کد ملی BS 5839-1 به عنوان راهنمای عملی طراحی و نصب مورد استفاده است که با EN54-14 همسو می‌باشد. به طور خلاصه در آمریکا و کشورهایی که از NFPA تبعیت می‌کنند بیشتر به کد طراحی (NFPA 72) استناد می‌شود و تجهیزات باید لیست‌شده مطابق استانداردهای UL/FM باشند، در حالی‌که در اروپا رعایت استاندارد طراحی EN54-14/BS5839 همراه با استفاده از تجهیزات دارای گواهی EN54 الزامی است .

• پوشش‌دهی و فاصله نصب دتکتورها: هر دو استاندارد هدفشان پوشش کامل فضاهای محافظت‌شونده و جلوگیری از نقاط کور است، اما معیارهای عددی‌شان کمی متفاوت است. بر اساس NFPA 72، فاصله استاندارد بین دو دتکتور دود سقفی در یک سقف صاف حدود 9.1 متر (30 فوت) در نظر گرفته شده که معادل یک چیدمان مربعی 9×9 متر است . این بدان معناست که یک دتکتور دود می‌تواند تحت شرایط ایده‌آل حدود 85 متر مربع را پوشش دهد. همچنین قاعده‌ی «فاصله 0.7» در NFPA به‌کار می‌رود، یعنی فاصله افقی هر نقطه از سقف تا نزدیکترین دتکتور نباید بیش از 0.7 برابر فاصله استاندارد (21 فوت یا ~6.4 متر) باشد . در مقابل، استانداردهای طراحی اروپایی (مانند BS 5839-1) بیان می‌کنند که هر نقطه از یک مکان تحت حفاظت باید در فاصله حداکثر 7.5 متری از یک دتکتور دود قرار داشته باشد . اگر این شعاع 7.5 متر را در نظر بگیریم، مساحت پوشش مؤثر هر دتکتور دود حدود 112 متر مربع می‌شود . علت این تفاوت به شیوه‌ی همپوشانی پوشش‌ها برمی‌گردد (در BS برای اطمینان از همپوشانی کامل، سطح پوشش مربعی 10.6×10.6 متر معادل ~112 متر مربع لحاظ می‌شود ). در نتیجه در یک طراحی مشخص ممکن است تعداد دتکتورهای لازم طبق BS EN54 کمی کمتر از تعداد بر اساس NFPA 72 شود یا بالعکس، اما در عمل هر دو رویکرد با یک حاشیه اطمینان معقول پوشش را تأمین می‌کنند. در مورد دتکتور حرارتی نیز وضع مشابه است: NFPA فاصله نصب را تابع Spacing Listed توسط سازنده (بر مبنای آزمون‌های UL521) می‌داند که برای دتکتورهای حرارتی معمولی نرخ افزایشی/57°C اغلب 50 فوت (15 متر) ذکر می‌شود. EN54-5 برای دتکتور حرارتی کلاس A1 حداکثر سطح پوشش 50 متر مربع (مثلاً شعاع 5.3 متر یا مربع 7.5×7.5 متر) را توصیه کرده است . بنابراین طراحانی که با هر دو استاندارد کار می‌کنند باید به این تفاوت‌ها واقف باشند و همیشه سخت‌گیرانه‌ترین حالت را لحاظ کنند مگر آنکه اسناد پروژه الزام مشخصی را تعیین کرده باشد.

• بازه دمای کاری و شرایط محیطی تجهیزات: همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، استانداردهای محصول در NFPA (مانند UL) و EN54 ممکن است محدوده‌های عملکردی اندکی متفاوت داشته باشند. برای نمونه، EN54-7 (دتکتور دود) الزام می‌کند دستگاه باید در دماهای محیطی از -10°C تا +55°C عملکرد درستی داشته باشد، در حالی که بسیاری از دتکتورهای دود مورد تأیید UL برای بازه 0°C تا 49°C رتبه‌بندی می‌شوند . همچنین EN54 معمولاً مقاومت در برابر رطوبت 95٪ و حتی چگالش، و کارکرد در برابر تداخلات الکترومغناطیسی شدید را آزمایش می‌کند که برخی استانداردهای قدیمی UL توجه کمتری به آنها داشتند  . این تفاوت‌ها به معنای بهتر یا بدتر بودن یکی نسبت به دیگری نیست، بلکه اولویت‌ها و شرایط کاربردی مختلف را بازتاب می‌دهد. در پروژه‌های واقعی، بسیاری از تولیدکنندگان بزرگ، محصولات خود را طوری طراحی می‌کنند که هر دو استاندارد را برآورده کند؛ مثلاً دتکتورهای سری جدید ممکن است هم گواهی UL268 داشته باشند و هم EN54-7. مصاحبه اخیر با مدیران VdS آلمان و Bosch بیان می‌کند که از نظر کیفیت و کارایی، استانداردهای EN54 و UL هر دو سطح بالایی دارند و یک سیستم اعلام حریق طراحی‌شده طبق NFPA 72 می‌تواند کاملاً با تجهیزات دارای گواهی EN54 پیاده‌سازی شود به شرط آنکه تأیید مراجع محلی اخذ گردد  .

• تفاوت‌های فرهنگی و اجرایی: در ایالات متحده (NFPA) معمول است که پروژه‌ها تحت نظارت بازرس‌های آتش‌نشانی (AHJ) قرار گرفته و جزئیات طراحی مطابق کدهای محلی و NFPA بررسی می‌شود. تأکید زیادی بر لیست‌شدن تجهیزات و تأییدیه مقامات محلی وجود دارد. در اروپا، رویکرد بیشتر به سمت تطابق با استانداردهای هماهنگ CE است و سیستم‌ها معمولاً باید گواهی‌نامه‌ی تطابق (مثلاً از مؤسسه‌هایی چون LPCB یا VdS) داشته باشند که نشان دهد کل سیستم طبق EN54-13 (سازگاری اجزا) و EN54-14 نصب و راه‌اندازی شده است  . این ممکن است بر انتخاب دتکتور اثر بگذارد؛ به طور مثال در اروپا کمتر امکان دارد از دتکتور یونیزاسیون استفاده شود چون بسیاری کشورها به‌دلایل زیست‌محیطی و قوانین حمل مواد رادیواکتیو آن را محدود کرده‌اند (در آلمان و فرانسه عملاً ممنوع شده است) ، در حالی که در استاندارد NFPA همچنان یونیزاسیون یک تکنولوژی مجاز است. همچنین در آمریکا بیشتر از سیستم‌های آدرس‌پذیر استفاده می‌شود اما برخی کشورهای اروپایی در ساختمان‌های کوچک ممکن است سیستم متعارف را هم بپذیرند. این تفاوت‌ها بیشتر حاصل مقررات محلی و سلایق اجرایی است تا موارد فنی؛ اما آگاهی از آنها برای مهندسینی که بین‌المللی کار می‌کنند مهم است.

به طور خلاصه، الزامات پایه‌ای برای انتخاب و نصب دتکتور در NFPA و EN54 هم‌پوشانی زیادی دارند (هر دو بر پوشش کامل فضا، تناسب نوع دتکتور با خطر، و کیفیت تجهیزات تأکید دارند)، ولی جزئیات عددی و نحوه بیان الزامات می‌تواند متفاوت باشد. همواره توصیه می‌شود در پروژه‌هایی که تحت هر دو استاندارد یا در منطقه تلاقی استانداردها هستند، جلسات هماهنگی با کارشناسان مقررات محلی برگزار شود تا ابهامی در تطابق وجود نداشته باشد و از بهترین دستورالعمل هر دو بهره گرفته شود.

نکات طراحی و نصب دتکتورها

پس از انتخاب نوع دتکتور مناسب، مرحله طراحی جزئیات مکان‌یابی و نصب دتکتورها اهمیت می‌یابد. استانداردهای NFPA و EN54/BS5839 راهنمایی‌های دقیقی برای نحوه نصب ارائه کرده‌اند تا دتکتور بتواند در سریع‌ترین زمان ممکن علائم حریق را دریافت کند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین نکات طراحی و نصب (نحوه جانمایی، ارتفاع نصب، فواصل مجاز و پوشش‌دهی) اشاره می‌کنیم:

• نصب در سقف‌های صاف: بهترین محل برای اکثر دتکتورهای خودکار (به‌ویژه دود و حرارت) سقف اتاق، نزدیک به مرکز فضای مورد حفاظت است تا شعاع پوشش حداکثری داشته باشد. طبق NFPA 72 فاصله استاندارد بین دتکتورهای دود در یک سقف صاف 9.1 متر است (30 فوت بین مراکز) . همچنین هیچ دتکتور دودی نباید بیش از 4.5 متر فاصله افقی از دیوار جانبی داشته باشد ، یعنی عملاً حداکثر فاصله دتکتور تا دیوار معادل نصف فاصله بین دو دتکتور (نزدیک 7.5 متر) توصیه شده است. به علاوه، حداقل فاصله دتکتور از گوشه‌های دیوار-سقف 10 سانتیمتر است چون در کنج‌ها جریان مناسب دود وجود ندارد . برای دتکتور حرارتی نیز معمولاً فاصله استاندارد (Spacing) توسط سازنده و UL مشخص می‌شود (مثلاً 50ft یا 15m برای بیشتر دتکتورهای حرارتی نوع A1 معمول است) اما اگر اطلاعات سازنده در دسترس نباشد، می‌توان از جداول استاندارد استفاده کرد یا از مقادیر محافظه‌کارانه‌تر BS بهره برد (در BS شعاع پوشش دتکتور حرارتی 5.3m است) .

• نصب روی دیوار (نزدیک سقف): اگر به هر دلیل قرار باشد دتکتور به‌جای سقف روی دیوار نصب شود (مثلاً در اتاق‌های بسیار کوچک یا در شرایط خاص سازه‌ای)، باید آن را در ناحیه بالایی دیوار و نزدیک سقف قرار داد. NFPA 72 محدوده قابل قبول برای نصب جانبی را حداکثر 30 سانتیمتر زیر سقف بیان کرده است  (حدفاصل بین 10 تا 30cm زیر سقف قابل نصب است). این امر برای این است که هم دود و حرارت که به سمت بالا حرکت می‌کنند به دتکتور برسند و هم از منطقه هوای مرده چسبیده به سقف فاصله بگیرد. بنابراین هرگز نباید دتکتور را در میانه یا پایین دیوار نصب کرد مگر اینکه دستگاه مخصوص آن محل (مثلاً سنسور گاز نزدیک کف برای گازهای سنگین) باشد.

• سقف‌های شیبدار: در سقف‌های شیب‌دار یا هرمی شکل، دود و حرارت به سمت بالاترین قسمت (نوک شیروانی) جمع می‌شوند. از این رو استانداردها توصیه می‌کنند اولین دتکتور در نزدیکی سقف در بالاترین بخش نصب شود. طبق NFPA 72 باید یک ردیف دتکتور ظرف حداکثر 90 سانتیمتر از رأس سقف شیبدار نصب گردد . سایر دتکتورها در شیب را می‌توان با فواصل افقی طبق قواعد سقف صاف (یا با کمی افزایش به ازای هر درجه شیب در BS) چیدمان کرد. به زبان ساده: هر چه سقف شیب‌دارتر باشد، دود سریع‌تر به بالا حرکت می‌کند ولی ممکن است در قسمت‌های پایین‌شیب تمرکز نیابد، بنابراین بالای سقف مهم‌ترین نقطه برای دتکتور است.

• سقف‌های دارای تیر و مانع: وجود تیرهای سقفی یا سقف کاذب شبکه‌ای می‌تواند مانع حرکت آزادانه دود در زیر سقف شود و نقاط کور ایجاد کند. NFPA 72 برای سقف‌های تیردار عمیق (تیر بیش از 10% ارتفاع سقف) توصیه می‌کند که هر بخش میان دو تیر به عنوان فضای جداگانه در نظر گرفته شود و در هر کدام دتکتور نصب شود یا فاصله پوشش به دو-سوم کاهش یابد . همچنین اگر تیرها کم‌عمق‌تر هستند (مثلاً تیرهای تا 10cm عمق)، می‌توان سقف را عملاً صاف فرض کرد . در سقف‌های گنبدی یا گنجه‌ای نیز باید الگوی نصب را طوری تنظیم کرد که بخش بالایی گنبد حتماً دتکتور داشته باشد و بقیه بر اساس ارتفاع میانگین پوشش داده شوند . در استاندارد EN54-14/BS5839 نیز توصیه شده تیرها یا موانع بزرگ‌تر از 5٪ ارتفاع اتاق در طراحی فاصله دتکتورها لحاظ شوند، زیرا این موانع می‌توانند از انتشار یکنواخت دود جلوگیری کنند.

• ارتفاع نصب و اثر آن بر عملکرد: هرچه ارتفاع سقف بیشتر باشد، دود و حرارتی که به دتکتور در سقف می‌رسد رقیق‌تر و سردتر خواهد بود و ممکن است آلارم با تأخیر رخ دهد. به همین دلیل NFPA 72 برای سقف‌های بالاتر از 3 متر، ضرایب کاهش فاصله پوشش را ارائه داده است (مثلاً در سقف 9 متری باید فاصله دتکتورهای حرارتی به حدود 34% مقدار استاندارد کاهش یابد)  . علاوه بر این، NFPA اشاره می‌کند که برای سقف‌های خیلی بلند (بالای 9 متر) باید از روش‌های جایگزین استفاده کرد یا طراحی به صورت عملکردی انجام شود . در عمل، برای ارتفاعات زیاد معمولاً به جای افزایش بی‌نهایت حساسیت دتکتور سقفی (که می‌تواند منجر به آلارم کاذب شود) از چیدمان ترکیبی بهره می‌برند: مثلاً نصب دتکتورهای دود مکشی که هوا را از سطوح پایین‌تر جمع می‌کنند، یا آویزان کردن سنسورهای نقطه‌ای در ارتفاع میانی به وسیله‌ی لوله یا داکت، یا استفاده از دتکتورهای شعله که از دور شعله را می‌بینند. به هر حال، طراح باید بداند ارتفاع سقف مستقیماً بر تعداد و نوع دتکتور مورد نیاز اثر دارد و جداول استاندارد بهترین راهنما در این زمینه هستند.

• سایر ملاحظات نصب: دتکتورها نباید در نزدیکی منابع ایجاد جریان زیاد هوا (پنکه‌های قوی، دریچه‌های تخلیه هوا) نصب شوند چون ممکن است دود را از سنسور دور کنند . همچنین نباید خیلی نزدیک به وسایل تهویه مطبوع سردکننده نصب شوند که دود را قبل از رسیدن به سقف سرد کرده و از حرکت بازایستانند (پدیده لایه‌بندی). توصیه دیگر این است که هر فضا (اتاق) حداقل یک دتکتور مناسب خود داشته باشد و اکتفا به دتکتور راهرو برای یک اتاق، ایمنی کامل ایجاد نمی‌کند مگر شرایط خاصی که در استاندارد تعریف شده (مثلاً اتاق بسیار کوچک با در همیشه باز به راهرو). در محیط‌های آلوده، باید پوشش محافظ موقت روی دتکتورها در زمان ساخت‌وساز یا کارهای غبارآلود قرار داده شود و پس از پایان کار برداشته شود، چرا که NFPA 72 تأکید دارد دتکتورهای نصب‌شده در دوره ساخت باید قبل از بهره‌برداری تمیز و کالیبره شوند یا تعویض گردند . نهایتاً، سیم‌کشی و زون‌بندی سیستم اعلام حریق نیز باید طوری طراحی شود که هر فضای مهم حداقل توسط یک مسیر مجزا حفاظت شود (برای جلوگیری از نقص کامل سیستم به‌خاطر خرابی یک زون). این‌ها همه جزئیاتی است که در استاندارد NFPA 72 فصل 17 و استاندارد EN54-14/BS5839 آمده و پیروی از آنها برای اطمینان از عملکرد درست سیستم حیاتی است .

(نکته: برای جزئیات بیش‌تر در خصوص نصب، از جمله نحوه آرایش دتکتور در راهروهای طولانی، اتاق‌های سقف کاذب‌دار، کانال‌های تهویه (دتکتور کانالی) و … باید مستقیماً به بندهای مرتبط استانداردها مراجعه شود. برای مثال NFPA 72 در بندهای 17.7.5 به نصب دتکتور دود در کانال‌ها و کنار سیستم‌های تهویه پرداخته است که موضوع تخصصی خارج از بحث این مقاله است.)

چک‌لیست انتخاب دتکتور برای هر پروژه (همراه با مثال‌های اجرایی)

انتخاب دتکتور مناسب فرآیندی مرحله‌به‌مرحله است که باید به صورت سیستماتیک انجام شود. در ادامه یک چک‌لیست جامع برای مهندسین و طراحان ارائه می‌گردد تا در هر پروژه، بر اساس آن اقدام به انتخاب و جانمایی دتکتورها نمایند:

1. تعریف نوع فضا و کاربری: ابتدا کاربری ساختمان یا بخشی که طراحی برای آن انجام می‌شود را مشخص کنید (مسکونی، اداری، صنعتی، انبار، بیمارستان، آموزشی و غیره) و ویژگی‌های کلی آن را فهرست کنید. دانستن اینکه فضا برای چه منظوری استفاده می‌شود پایه تحلیل ریسک است . مثلاً آیا فضا خوابگاهی است با افراد خواب، یا کارگاه صنعتی با دستگاه‌های خاص.

2. شناسایی ریسک‌های حریق محتمل: انواع سناریوهای آتش‌سوزی که در آن فضا ممکن است رخ دهد را پیش‌بینی کنید. این شامل نوع مواد سوختنی (کاغذ، چوب، مایعات قابل اشتعال، تجهیزات الکتریکی و …)، نحوه احتراق آن‌ها (آتش سریع با شعله، یا آتش کند همراه دود زیاد)، سرعت رشد حریق، و نیز عوامل تشدیدکننده (وجود تهویه قوی که آتش را پخش کند، وجود مواد منفجره و غیره) می‌شود . برای مثال در یک آشپزخانه، سناریوی حریق روغن داغ یا آتش‌سوزی اجاق مطرح است؛ در یک اتاق سرور، حریق ناشی از داغ‌شدن و دود کردن بردهای الکترونیک محتمل است.

3. بررسی شرایط محیطی و عوامل مزاحم: شرایط عادی محیط را ارزیابی کنید. دمای معمول، رطوبت، میزان گردوغبار یا دود غیرحریق (بخار آب، دود سیگار)، جریان هوا (فن و کولر) و حتی تداخل‌های الکتریکی محتمل را درنظر بگیرید . همچنین معماری فضا (ارتفاع سقف، باز یا بسته بودن فضا، وجود پارتیشن‌ها و موانع) را مدنظر قرار دهید. هدف این است که بدانید چه عواملی ممکن است عملکرد دتکتور را دچار اخلال یا تأخیر کنند تا در انتخاب نوع و محل نصب لحاظ شود .

4. انتخاب نوع دتکتور متناسب: با اطلاعات مراحل قبل، مناسب‌ترین فناوری دتکتور را برگزینید. اگر حریق احتمالی همراه با دود فراوان و تدریجی است، دتکتور دود بهترین گزینه است؛ اگر شعله سریع یا حرارت شدید انتظار می‌رود، دتکتور شعله یا حرارتی را مدنظر قرار دهید ؛ اگر هر دو حالت یا انواع متنوع آتش ممکن است، دتکتور چندمنظوره یا ترکیب دتکتورها را انتخاب کنید . مثلاً برای یک انبار مواد شیمیایی قابل اشتعال: دتکتور شعله برای کشف شعله و دتکتور دود برای گرفتن دودهای اولیه هر دو نیاز است. به یاد داشته باشید که برخی فضاها نیاز به سنسور گاز هم دارند (مثلاً سنسور CO در موتورخانه یا پارکینگ). در این مرحله حتماً الزامات ویژه استانداردها را مرور کنید: مثلاً NFPA 72 برای آسانسورها دتکتور خاص (حرارتی) توصیه کرده یا برای اتاق‌های برق معمولاً استفاده از دود مکشی در استانداردهای FM(Global) مطرح است. تطبیق دادن این موارد با طراحی شما اهمیت زیادی دارد.

5. بررسی تطابق با استاندارد (NFPA/EN) و مقررات محلی: پس از انتخاب نوع کلی، چک کنید که گزینه شما مطابق الزامات کد حریق مربوطه باشد. برای مثال اگر پروژه تحت NFPA 72 است و شما قصد استفاده از دتکتور EN54 را دارید، بند 1.5 NFPA 72 (اصل هم‌ارز بودن) را رعایت کنید و مستندات معادل بودن کیفیت را آماده کنید . یا اگر مقررات محلی استفاده از دتکتور یونیزاسیون را ممنوع کرده (مانند برخی کشورهای اروپایی)، باید سراغ دتکتور فوتوالکتریک بروید . همچنین ببینید آیا آن فضا طبق کد نیاز اجباری به دتکتور دارد یا خیر (مثلاً NFPA 101 وجود دتکتور دود در اتاق‌های بیمارستان را الزام کرده است). این تطبیق حقوقی و کدی تضمین می‌کند در ادامه دچار مشکل نظارتی نخواهید شد .

6. تعیین تعداد، چیدمان و جانمایی دتکتورها: اکنون بر اساس استاندارد طراحی مربوط، تعداد دتکتورهای لازم و محل دقیق نصب آن‌ها را تعیین کنید. از ضوابط فاصله و پوشش‌دهی استفاده کنید: هر دتکتور چه مساحتی را پوشش خواهد داد و چگونه باید در پلان پخش شوند تا همپوشانی کامل داشته باشند . اگر سقف صاف است با شبکه‌بندی منظم شروع کنید، اگر موانع یا شیب وجود دارد، دستورالعمل کاهش فاصله را اعمال کنید . حتماً دتکتورها را نزدیک سقف (یا در ارتفاع مناسب برای سنسور گاز) قرار دهید و فاصله از دیوار و سقف را طبق استاندارد رعایت کنید . برای فضاهای بزرگ، از زون‌بندی کمک بگیرید؛ ممکن است منطقی باشد فضا را به بخش‌های کوچکتری تقسیم و در هر بخش تعدادی دتکتور مشخص قرار دهید تا محل دقیق حریق سریع‌تر تعیین شود. در این مرحله می‌توانید پلان معماری را برداشته و محل تک‌تک دتکتورها را علامت‌گذاری کنید.

7. مستندسازی و بررسی نهایی طراحی: تمامی فرضیات و تصمیمات خود (از مرحله 1 تا 6) را مستند کنید. ذکر کنید که چرا هر نوع دتکتور را در هر محل انتخاب کرده‌اید (مثلاً “انتخاب دتکتور حرارتی در آشپزخانه برای جلوگیری از آلارم کاذب بخار” یا “دتکتور دود مکشی در اتاق سرور برای کشف فوق‌العاده سریع طبق توصیه NFPA 75”). این کار هم برای تاییدیه گرفتن از مشاوران و کارفرما مفید است و هم بعدها برای تغییرات احتمالی یا عیب‌یابی سیستم مرجع خواهد بود . سپس طراحی را یک بار با الزامات استاندارد تطابق دهید که چیزی از قلم نیفتاده باشد (برای این کار می‌توانید از چک‌لیست‌های مندرج در ضمیمه‌های استاندارد استفاده کنید). در صورت امکان، طراحی خود را با یک متخصص ارشد یا آتش‌نشانی نیز مرور کنید تا نظرات اصلاحی آنها را اعمال نمایید.

8. نصب، تست و راه‌اندازی با دقت: پس از تکمیل طراحی و تأیید آن، مرحله نصب فرا می‌رسد. گرچه نصب خارج از بحث طراحی است، اما باید اطمینان حاصل کنید که نصاب تمام نکات طراحی را رعایت کند. پس از نصب، تست کامل سیستم را طبق استاندارد (آزمایش دتکتور با دود مصنوعی یا حرارت طبق چک‌لیست) انجام دهید . هر دتکتوری که درست عمل نکند یا در جای مناسب نصب نشده باشد باید اصلاح شود. همچنین برنامه نگهداری دوره‌ای را تنظیم کنید (طبق NFPA ماهیانه بررسی چشمی و سالیانه آزمون حساسیت برای دتکتورهای دود لازم است ) تا سیستم آماده به کار بماند.

مثال‌های اجرایی: برای درک بهتر نحوه طی مراحل فوق، به چند مثال واقعی توجه کنید:

• مثال ۱: آشپزخانه صنعتی در یک رستوران: فضا یک آشپزخانه با اجاق‌های بزرگ و سرخ‌کن است. ریسک حریق: شعله روغن‌سوزی (شعله باز با حرارت و دود چرب) و آتش‌سوزی‌های کوچک تجهیزات برقی (دود و جرقه). شرایط محیط: وجود دود و بخار آب زیاد به طور روزمره، حرارت محیط بالا، هودهای قوی مکش هوا. انتخاب دتکتور: دتکتور دود معمولی منتج به آلارم کاذب متعدد خواهد شد ، بنابراین دتکتور حرارتی نرخ افزایشی با آستانه پایین انتخاب می‌شود تا افزایش سریع دما در مراحل اولیه آتش را تشخیص دهد . برای پوشش شعله‌های فوری روغن، یک دتکتور شعله UV/IR نیز بالای سر اجاق نصب می‌شود. چیدمان: بر اساس ابعاد آشپزخانه و ارتفاع سقف (~4 متر)، یک دتکتور حرارتی می‌تواند ~50 متر مربع را پوشش دهد که کافیست کل آشپزخانه را با دو عدد دتکتور حرارتی در دو سمت اتاق پوشش دهیم. دتکتور شعله را نزدیک به مرکز سقف نصب می‌کنیم با دید به تمام اجاق‌ها. ملاحظات: دتکتورها کمی دورتر از دریچه تخلیه هوا نصب شدند (برای اینکه مکش هود دود را قبل از رسیدن به سنسور نکشد). مستندات نشان می‌دهد این آشپزخانه مطابق استاندارد NFPA 72 بند آشپزخانه‌ها محافظت شده و آلارم کاذب به حداقل رسیده است .

• مثال ۲: اتاق سرور دیتا سنتر کوچک: یک فضای 20 متر مربعی با دو رک سرور حساس که 24×7 کار می‌کنند. ریسک حریق: آتش‌سوزی الکتریکی در تجهیزات یا کابل‌ها که معمولاً با دود سفید و بوی سیم سوخته شروع می‌شود، امکان شعله‌ور شدن به سرعت کم است اما دود میتواند به تجهیزات دیگر آسیب بزند. شرایط محیط: اتاق دارای تهویه مطبوع، دمای ~20°C، هوای نسبتاً تمیز (فیلتر شده). انتخاب دتکتور: نیاز به کشف فوق‌العاده سریع است چون حتی دود کم می‌تواند به سرورها آسیب بزند؛ لذا دتکتور دود مکشی (سیستم VESDA) انتخاب می‌شود که حساسیت بسیار بالایی دارد (تا 100 برابر حساس‌تر از دتکتور نقطه‌ای معمولی) . این سیستم مداوم هوای اتاق را نمونه‌برداری و آنالیز می‌کند و می‌تواند مراحل اولیه‌ احتراق را پیش از رویت دود تشخیص دهد. چیدمان: لوله مکش با چندین سوراخ در بالای رک‌ها و زیر کف کاذب کشیده می‌شود تا همه نقاط بحرانی را پوشش دهد. کنترل پنل مکشی در خارج اتاق نصب می‌شود تا آلارم‌های مرحله‌ای (Pre-Alarm و Fire) را اعلام کند. ملاحظات: علاوه بر سیستم مکشی، یک دتکتور دود نقطه‌ای معمولی متصل به سیستم اعلام حریق ساختمان نیز در سقف نصب شده به عنوان پشتیبان و جهت اعلام به پانل مرکزی ساختمان در صورت حریق. این ترکیب چندلایه مطابق توصیه استاندارد NFPA 75 برای مراکز داده است و اطمینان می‌دهد که هم هشدار محلی فوری و هم هشدار عمومی را خواهیم داشت.

• مثال ۳: سوله انبار کالا: یک انبار 30×50 متر با ارتفاع سقف 10 متر که در آن جعبه‌های کارتن و پلاستیکی روی قفسه‌های فلزی تا ارتفاع 6 متر چیده شده است. ریسک حریق: آتش‌سوزی ممکن است از یک نقطه در یک قفسه شروع شود (برق‌دار شدن لیفتراک یا سیگار غیرمجاز) و کم‌کم پخش شود؛ احتمال دارد مدت زیادی دود تولید کند قبل از شعله‌ور شدن جدی. شرایط محیط: تهویه طبیعی (درب‌ها)، کمی گردوغبار در هوا، ارتفاع زیاد که ممکن است دود را رقیق کند. انتخاب دتکتور: برای چنین فضایی دتکتورهای بیم خطی کارآمدند چون می‌توان دو فرستنده/گیرنده را در دو انتهای انبار نصب کرد تا کل طول 50 متری را پایش کنند و هر گونه دود بینشان را سریعا احساس کنند . علاوه بر آن، در هر راهروی بین قفسه‌ها کابل حرارتی خطی در سقف راهرو نصب می‌شود که اگر دمای بالای قفسه‌ها از حد معین بالاتر رفت عمل کند (چون ممکن است دود قبل از رسیدن به سقف اصلی پخش شود و رقیق گردد، اما حرارت زیر سقف در همان راهرو انباشته می‌شود). چیدمان: چهار خط بیم‌دتکتور هر کدام عرض ~15 متر را پوشش می‌دهند، دو خط در بالا (زیر سقف) و دو خط در ارتفاع میانی (~5 متر) نصب می‌شود تا اگر دود در ارتفاع میانی لایه‌بندی شد هم کشف شود. کابل حرارتی روی تیرهای قفسه در هر راهرو کشیده شده است. ملاحظات: دتکتورهای بیم طبق EN54-12 تنظیم و تست شده‌اند و حساسیتشان با درنظرگیری غبار محیط تنظیم شده تا آلارم کاذب ندهند. همچنین سیستم تهویه قطع اضطراری پیش‌بینی شده که در صورت آلارم دود، فن‌ها خاموش شوند تا دود در یک جا متمرکز بماند و سریع‌تر کشف شود (این تدبیر در استاندارد NFPA 90A و NFPA 72 برای انبارها توصیه شده است). مستندسازی پروژه نشان می‌دهد چرا ترکیب بیم و حرارتی انتخاب شده (به دلیل ارتفاع و چیدمان انبار) و این طراحی توسط سازمان آتش‌نشانی تایید گردیده است.

این مثال‌ها نشان می‌دهد که چگونه اصول کلی می‌توانند در عمل پیاده شوند. هر پروژه شرایط مخصوص خود را دارد، اما استفاده از یک رویکرد سیستماتیک (مطابق چک‌لیست) و ارجاع به استانداردهای معتبر، تضمین می‌کند که انتخاب دتکتور و طراحی سیستم اعلام حریق بهینه و اطمینان‌بخش باشد.

اشتباهات رایج در انتخاب و نصب دتکتور و راهکارهای جلوگیری

حتی با دانش و راهنمایی استانداردها، در عمل ممکن است خطاهایی رخ دهد که کارایی سیستم اعلام حریق را کاهش دهد. در این بخش برخی اشتباهات متداول که در انتخاب یا نصب دتکتورها دیده می‌شود را مرور کرده و روش‌های اجتناب از آنها را بیان می‌کنیم:

• انتخاب نادرست نوع دتکتور نسبت به کاربری فضا: این اشتباه زمانی رخ می‌دهد که بدون توجه به ماهیت حریق احتمالی و محیط، یک نوع دتکتور پیش‌فرض همه‌جا به کار رود. به عنوان مثال نصب دتکتور دود اپتیکال در یک آشپزخانه صنعتی یا کارگاه نجاری اشتباه رایجی است که منجر به آلارم‌های پی‌در‌پی و مزاحم خواهد شد . یا استفاده صرف از دتکتور حرارتی در اتاق خوابی که خطر خفگی در خواب بر اثر دود وجود دارد، تأخیر خطرناکی در اعلام ایجاد می‌کند. راهکار: همواره قبل از تعیین نوع دتکتور، ارزیابی ریسک فضا (همان مراحل چک‌لیست) را انجام دهید و اگر محیط خاص است (دارای دود، بخار یا گردوغبار معمولی)، سراغ دتکتورهای مقاوم به آن شرایط یا انواع دیگر بروید . هیچ‌گاه فرض نکنید یک نوع دتکتور برای همه فضاها بهترین است؛ ترکیب انواع سنسورها بر اساس توصیه استانداردها استفاده شود.

• مکان‌یابی و نصب نادرست دتکتورها: بسیاری از مشکلات عملکردی ناشی از جانمایی اشتباه است. چند نمونه رایج: نصب دتکتور دود خیلی نزدیک به دریچه تهویه یا پنجره باز که باعث می‌شود دود قبل از رسیدن به دتکتور منحرف یا خارج شود ؛ نصب دتکتور درست بالای دستگاه‌هایی که به طور عادی کمی دود یا بخار تولید می‌کنند (مثل بالای توستر یا حمام) که منجر به آلارم کاذب می‌شود ؛ یا قرار دادن دتکتور در گوشه‌های سقف که در آن هوا راکد می‌ماند و دود به آنجا نمی‌رود. راهکار: دستورالعمل‌های فاصله از دیوار و سقف را دقیقا رعایت کنید  ، از قرار دادن حسگر در نواحی هوای مرده (طبق تعریف استاندارد حدود 10-30 سانتیمتری سقف بسته به نوع) بپرهیزید. دتکتور را حداقل 3 متر دورتر از منابع بالقوه آلودگی (اجاق، حمام، شومینه) نصب کنید . نقشه جریان هوا و تهویه اتاق را درنظر بگیرید و مطمئن شوید مسیر حرکت دود به سمت دتکتور مسدود یا منحرف نمی‌شود. در صورت لزوم محل دتکتور را با آزمون‌های دود مصنوعی بررسی کنید که جذب دود کافی دارد.

• پوشش ناکافی فضا (نقاط کور): گاهی به دلیل صرفه‌جویی یا سهل‌انگاری، تعداد دتکتور کمتر از حد لازم نصب می‌شود یا چیدمان آن‌ها تمام قسمت‌ها را پوشش نمی‌دهد. مثلا سقفی که دارای پارتیشن‌های فرورفته است ولی تنها یک دتکتور در یک سمت نصب شده و سمت دیگر بدون پوشش مانده؛ یا در یک سالن بزرگ فقط یک دتکتور در وسط نصب شده و گوشه‌های دور از آن فراتر از محدوده پوشش هستند. راهکار: همواره نقشه پوشش‌دهی دتکتورها را بر اساس شعاع موثر آنها ترسیم کنید و اطمینان یابید همپوشانی کامل است . اگر شکل سالن نامنتظم است یا موانعی وجود دارد، تعداد حسگرها را افزایش دهید یا از انواع خطی استفاده کنید. بهتر است به جای حداقل کردن تعداد دتکتور، به حداکثر کردن پوشش ایمن فکر کنید. هزینه اضافه یک یا دو دتکتور بسیار کمتر از خسارت آتش‌سوزی است.

• عدم تطابق با مقررات و استاندارد: نصب دتکتور بدون توجه به الزام‌های کد ممکن است به مشکلات حقوقی و ایمنی منجر شود. برای مثال، اگر کد محلی اعلام حریق، وجود دتکتور در اتاق برق را اجباری کرده و طرح شما آن را نادیده بگیرد، حتی اگر از نظر فنی مشکلی پیش نیاید در بازرسی مردود خواهد شد . یا استفاده از دتکتورهای غیراستاندارد (بدون گواهی) ممکن است ارزان‌تر به نظر برسد اما از دید قانونی و بیمه‌ای مردود است و احتمال عملکرد نادرستشان هم بالاست. راهکار: پیش از طراحی و نصب، تمام آیین‌نامه‌ها، دستورالعمل‌های آتش‌نشانی و استانداردهای لازم را مرور کنید و آنها را خط به خط در نقشه‌ها اعمال کنید. استفاده از چک‌لیست‌های تطابق (Compliance checklist) که برخی مراجع ارائه می‌دهند مفید است. همچنین از تجهیزات تأییدشده استفاده کنید و گواهی‌های آنها را بایگانی نمایید تا در بازرسی ارائه دهید .

• عدم درنظرگیری تعمیر و نگهداری: ممکن است طراحی و نصب به درستی انجام شود ولی اگر دسترسی برای تست و سرویس دتکتورها فراهم نشده باشد یا برنامه نگهداری وجود نداشته باشد، سیستم به مرور کارایی خود را از دست خواهد داد. مثلا نصب دتکتور در محل بسیار سخت‌دسترس بدون پیش‌بینی دهانه دسترسی یا عدم آموزش پرسنل ساختمان برای تمیزکردن دوره‌ای دتکتورها. راهکار: همواره در طراحی، به محل نصب از نظر قابلیت سرویس توجه کنید (استانداردها ارتفاع نصب بدون داربست را محدود کرده‌اند؛ مثلاً BS حد اکثر ~10 متر را توصیه می‌کند مگر تمهیدات خاص). پس از نصب یک برنامه نگهداری مطابق NFPA 72 یا BS5839 تدوین کنید: مثلاً بازبینی ماهانه، تست شش‌ماهه/سالیانه، کالیبراسیون هر چند سال یکبار. سیستم‌های مدرن دارند قابلیت نظارت بر چربی و گردوغبار دتکتور (مثلاً ویژگی eSmog در دتکتورهای جدید Bosch) که وضعیت آلودگی سنسور را اعلام می‌کنند ؛ اگر چنین قابلیتی موجود است از آن بهره ببرید تا بدانید چه زمانی نیاز به سرویس یا تعویض دتکتور است و از آلارم کاذب یا عدم‌عملکرد جلوگیری شود.

به طور کلی، کلید جلوگیری از اشتباهات، آموزش و دقت است. تیم طراحی و نصب باید با الزامات به‌روز استانداردها کاملاً آشنا باشند و تجربه پروژه‌های مشابه را لحاظ کنند. همچنین مستندسازی کامل طرح و بررسی‌های چندمرحله‌ای (خودکنترلی توسط طراح، تأیید توسط بازرس، و تست عملی پس از نصب) در حذف خطاها بسیار موثر است .

نتیجه‌گیری

انتخاب صحیح و نصب اصولی دتکتورهای اعلام حریق، سنگ بنای یک سیستم اعلام حریق کارآمد و قابل اطمینان است. همان‌طور که دیدیم، هیچ راه‌حل یکسانی برای همه فضاها وجود ندارد و طراح باید با دید باز و دانش به‌روز، ریسک‌های هر پروژه را ارزیابی کرده و متناسب با آن از ابزارهای آشکارسازی حریق بهره بگیرد. استانداردهای معتبری چون NFPA 72 و EN 54 در این مسیر بهترین پشتوانه هستند که با ارائه دستورالعمل‌های دقیق و مبتنی بر تجربیات و تحقیقات، به ما کمک می‌کنند تصمیمات درستی بگیریم و از ایمنی جانی و مالی ساختمان‌ها محافظت کنیم . پیام کاربردی برای مهندسان و ناظران این است که همواره باید ترکیب مناسبی از انواع دتکتورها را بر اساس ماهیت حریق احتمالی و شرایط محیطی انتخاب نمود و سپس با چیدمان صحیح طبق استاندارد، پوشش کامل فضا را تضمین کرد . مستندسازی تصمیمات طراحی و دلایل آن نیز تضمین می‌کند که در آینده سیستم به شکل صحیح نگهداری و ارتقا یابد . در نهایت، سیستم اعلام حریق زمانی موثر است که در مرحله طراحی دقیق، در مرحله نصب صحیح و در مرحله بهره‌برداری تحت نگهداری منظم باشد. با پرهیز از اشتباهات رایج و پیروی از استانداردهای جهانی، می‌توانیم اطمینان داشته باشیم که در هنگام وقوع حریق، مناسب‌ترین دتکتور در جای مناسب، به موقع هشدار خواهد داد و جان و اموال را از فاجعه نجات خواهد بخشید.

منابع و مراجع:

• NFPA 72: National Fire Alarm and Signaling Code, 2019 Edition    و تفسیرهای ضمیمه آن  .
• NFPA 101: Life Safety Code (در خصوص الزامات حفاظت اماکن خاص نظیر بیمارستان‌ها) .
• BS 5839-1:2017 – Code of practice for design, installation… of fire detection and alarm systems (پیوست E: راهنمای انتخاب دتکتور بر مبنای ریسک)  .

• سری استانداردهای اروپایی EN 54 – بخش‌های مربوط به دتکتورها شامل: EN 54-5 (دتکتور حرارتی نقطه‌ای)، EN 54-7 (دتکتور دود نقطه‌ای)، EN 54-10 (دتکتور شعله)، EN 54-20 (دتکتور مکشی) و EN 54-29/30/31 (دتکتورهای ترکیبی)  . همچنین EN 54-14: Guidelines for planning, design, installation… .

• مصاحبه فنی VdS & Bosch درباره تطبیق استانداردهای EN54 و NFPA (مجله A&S Middle East, 2024)  .

• مقالات و راهنماهای فنی RICS در زمینه انتخاب تکنولوژی دتکتور مناسب (Simon Sandland-Taylor, 2019)  .

• راهنمای کاربردی NFPA و BS توسط شرکت‌های فعال در حوزه ایمنی (مانند Apollo Fire Detectors, Honeywell, Garber Electric)   که نکات عملی فاصله‌گذاری و اشتباهات رایج را توضیح داده‌اند.

جهت مشاهده انواع دتکتور به صفحه “دتکتور” مراحعه ویا جهت مشاوره در زمینه انتخاب دتکتور مناسب و سیستم های اعلام و اطفا حریق با کارشناسان بهسازان سرای مهر آهنگ تماس حاصل نمایید.

شرکت فنی و مهندسی بهسازان سرای مهر آهنگ

03136247584
09306016798
www.bsma.ir